Diğer

11 Ağustos 2025

Birleşmiş Milletler Plastik Anlaşması müzakereleri (Fotoğraflar: Sedat Gündoğdu)

Prof. Dr. Sedat Gündoğdu

Petrol ve gazdan elde edilen petrokimyasallarla üretilen plastikler, hem iklim değişikliğine yol açmaları hem de yarattıkları kirlilik nedeniyle tepki çekiyor. Plastik üretiminden kaynaklanan bu kirliliği sona erdirmeyi amaçlayan Birleşmiş Milletler Plastik Anlaşması müzakerelerinin beşinci turunun ikinci oturumu, İsviçre’nin Cenevre kentinde sürüyor. Ancak petrol ihracatına dayalı ekonomilere sahip petrodolar ülkeleri ile plastik endüstrisinin yarattığı yapısal tıkanıklıklar, müzakerelerin ilk günlerinden bu yana devam ediyor. Bu yıl, Donald Trump’ın başkan seçilmesiyle birlikte tutumunu tamamen değiştiren Amerika Birleşik Devletleri (ABD) heyeti de, İran, Rusya ve Çin’in yer aldığı bu gruba katıldı. Plastik üretiminin sınırlandırılmasına kesinlikle karşı çıkan ve anlaşmanın yalnızca atık yönetimiyle sınırlı kalmasını isteyen bu ülkelere rağmen etkili bir metin üzerinde uzlaşmanın mümkün olup olmayacağı, 15 Ağustos’a kadar sürecek müzakerelerde netleşecek.

Yıllık plastik üretimi 450 milyon tonu geçti.

2021 yılında 139 milyon ton tek kullanımlık plastik üretildi. Üretim kısıtlanmazsa, plastik üretiminin 2060 yılına kadar üç katına çıkacağı düşünülüyor.

Bugüne kadar üretilen 12 milyar ton plastiğin yalnızca yüzde 9’u geri dönüştürülebildi.

Son 70 yılda 8.3 milyarın ton plastik atık üretildi: Bu, 822 bin Eyfel Kulesi ağırlığına denk.

Reuters’ın 6 Ağustos tarihli haberine göre, Trump yönetimi tarafından çeşitli ülkelere gönderilen gizli bir memorandum, plastik üretimine getirilecek herhangi bir kısıtlamaya kesin bir dille karşı çıkılmasını talep ediyordu. Mektupta, üretim kısıtlamalarının ‘‘tüketiciler için fiyatları artıracağı’’, ‘‘tedarik zincirlerini bozacağı’’ ve ‘‘mevcut tüketim alışkanlıklarına zarar vereceği’’ öne sürülüyordu. Ayrıca plastik üretimini düzenlemeye yönelik tüm ifadelerin, anlaşma taslağından çıkarılması gerektiği savunuluyordu. Trump, dediklerini yapmayan ülkelerin gümrük yaptırımlarıyla cezalandırılacaklarını da açıkça ifade ediyordu.

Trump’ın bu yaklaşımı, Anlaşma’nın kapsamını yalnızca atık yönetimi ile sınırlandırmak isteyen endüstri yanlısı pozisyonlarla örtüşüyor. Dahası bu müdahale, doğrudan bi müzakere sabotajı olarak da değerlendirilebilir. Zira birçok ülke, plastiğin üretiminden bertarafına kadar tüm süreçlerini düzenleyen ve bağlayıcı hükümler içeren bir Anlaşma için mücadele ediyor. Trump ise bu sürece dışarıdan baskı yaparak ABD’nin kurumsal çıkarlarını, küresel çevre politikalarının önüne koymaya çalışıyor. Bu konuda etkili olduğunu da söyleyebiliriz.

Trump’ın klasik jeopolitik zorbalık taktiği, Türkiye dahil birçok ülkenin pozisyonlarını etkilemiş ve en çok mustarip oldukları konularda dahi yazılı müdahalede bulunmalarını engellemiş görünüyor. Trump’ın izlediği bu yöntem, müzakerelerin yalnızca çok taraflı diplomatik bir süreç olmadığını, aynı zamanda küresel ekonomik güçlerin ve politik kutuplaşmaların bir arenası haline de geldiğini gösteriyor.

Müzakerelerin ilk haftasında, Rusya, Suudi Arabistan ve İran’ın bulunduğu ‘‘benzer düşünen ülkeler’’ grubu, petrol üreticileri, Arap ülkeleri, ABD, Çin vb. ülkeler, plastik üretimine sınırlama getirecek her türlü ifadeye karşı çıktı. Temas grubu toplantılarında adeta frene basan bu ülkeler, müzakere metnini parantez yağmuruna tuttu. Müzakere dilinde parantez, üzerinde anlaşmaya varılamamış ifadeleri anlamına geliyor. Öyle ki Suudi Arabistan’ın önerileriyle yalnızca iki gün içinde metne yaklaşık 500 yeni parantez eklendi. Bunların her biri, daha sonra üzerinde uzlaşılması ya da metinden çıkarılması gereken ifadeler demek. Metin parantezlerle doldukça, sürecin en başa dönme ve anlamlı bir sonuca ulaşamama riski de artıyor.

Öte yandan, müzakerelerin sonunda, nihai metnin oluşturulmasına iki olası yöntem mevcut: Konsensus veya oylama. Suudi Arabistan’ın en çok istediği konsensus yönteminde,........

© T24