Türk milliyetçiliği fikrinin önderlerinden olan Nevzat Kösoğlu, “Millî amentümüzün rükunlarındandır” dediği türkülerimiz hakkında şunları söylüyor:

“Türk âhenginin ana teması ‘hasret’tir. En basit ezgilerimizden en mürekkep formlara kadar mûsîkîmizin ilk bakışta ve son tahlilde bizde bıraktığı duygu hasrettir. Türkülerimiz, sözleri itibarıyla çok çeşitli konuları içerir ama görülür ki hepsinin de motifi hasrettir: sılaya, sevgiliye, karşıki dağların ardına yahut uçan turnanın uçuşuna… Türkülerimizin bilinen hikâyeleri de hep hasret üzerinedir. Hikâye değişik konuları anlatabilir ama zemini yine hasrettir. Kıvrak, şakrak oyun havalarımızın ezgileri için hasret motifinin gerilere çekildiğini söyleyebiliriz fakat uzun havalarımızda, bozlaklarımızda hasret vardır; gözünü ufka dikip, uzak bir yerlere, bir şeylere sesleniş vardır. Efkâr verir türkülerimiz, efkâr dağıtır, hep hasrettendir.”

“Biz hasret içinde yaşayan bir milletiz” diyen Kösoğlu, bu hasret duygusunu Kızılelma ülküsüne bağlayarak sözlerine şöyle devam eder:

“Görülüyor ki Kızılelma dinmeyen bir hasreti temsil etmektedir. Hasret ise daima ileriye çağırır; canlı, diri tutar çünkü hasret çekmek, ümit etmek demektir. Ümidi olmayan rüyaların hasreti olmaz; hasreti besleyen ümittir. Hasret; hareketin, coşkunluğun, atılganlığın duygusudur. Türk tarihinin coşkun seyri bu çizgide gelişir; Türk kültürünün dil ve mûsîkî verimleri bu çizgide gerçekleşir.”

Azerbaycan’ın meşhur türküsü olan “Ayrılık” işte Nevzat Kösoğlu’nun bu tarifine tam uyuyor. Bu sebeple bu yazının konusu ayrılık olsun dedik. Türküyü hâlâ dinlemeyenler varsa mutlaka dinlesin. İlk dinlediğinizde, bunun bir kızla erkeğin ayrılığı üzerine olduğunu düşünebilirsiniz ancak gerçek hikâye farklıdır. Dilerseniz önce türkünün gerçek hikâyesini anlatalım.

Yukarıda da söylediğimiz gibi türkü, bir Azerbaycan türküsüdür. Azerbaycan, eski zamanlardan 1918 yılına kadar bir bölge ismi olmuştur; bugünkü Anadolu gibi. Bölge üzerinde birçok devlet kurulmuş, bir o kadarı da yıkılmıştır. Azerbaycan’ın son büyük hükümdarı Nadir Şah Avşar’ın suikastla şehit edilmesinin ardından ortaya çıkan taht kavgaları ve iktidar mücadelesi sonrasında ülke topraklarında birlik........

© Yeni Ufuk Dergisi