Âşık Edebiyatı Gelenekleri İçinde Tokatlı Âşıkların Yeri ve Önemi yazılarımın beşincisinde “tarih bildirme” konusunu ele almak istiyorum. XV. Yüzyıldan itibaren Divan Edebiyatında Arap harflerinin her birine bir sayısal değer yükleyerek doğum, ölüm, düğün, zafer, felaket, deprem vb. çeşitli olayların meydana geldiğini hatta bir binanın yapılış tarihini EBCED hesabı diye adlandırılan bir teknikle tarih saptama işlemine tarih düşürme denir. Tarih düşürme işlemi Âşık Edebiyatında da Divan Edebiyatının etkisi ile uygulanmaya başlamış ve zaman içinde gelenek haline dönüşmüştür.

Tokatlı âşıklar da, kıtlık, yangın, sel felaketi, salgın hastalık vb. toplumu yakından ilgilendiren sosyal hayatla ilgili olaylarla, kendi doğum tarihlerini şiirlerinde şi vakanüvistler gibi kaydetmişlerdir.

Âşıkların şiirlerinde geçen tarihlerin Halk Edebiyatı araştırma ve incelemelerinde büyük önemi vardır. Bu tarihlerle o âşığın yaşadığı çağ ve çoğu zaman da hayatta olduğu yıllar belirlenebilmektedir.

Âşıklar XVII. yüzyıl sonuna kadar Hicrî takvimle tarih bildirmiş, XVIII ve XIX. yüzyılla XX. yüzyılın başlarında ise Rumî takvime göre tarih belirtmişler, l926’dan sonra da bugün kullandığımız milâdi takvime göre tarih bildirmişlerdir.

Hicri takvime göre tarih bildirme:

Zile fukarası halleri ey can

Dinlersen eyleriz muhtasar beyan

Sene doksan bire yakın kalınca

Şiddeti şitadan halleri yaman (Sezaî)

Hicri l291, miladi 1874 olup Zile ve çevresindeki büyük kıtlığın tarihî bildirilmektedir.

Rumi takvime göre tarih bildirme:

Bin üç yüz otuzda hesab-ı rumi

Gözüm gördü koptu harbi umumi

Top tüfekle eylediler hücumu

Nice yüzbin canlar kurban göründü

Rumi 1330, miladi l914’te Birinci Cihan Savaşı’nın başlangıcını; Zileli Âşık Kâmilî de, İlk dörtlüğü:

Sene bin iki yüz kırk dokuz oldu

Bu insanlar pek tamaha geldiler

Bir ihrak erişti şehri Zile’ye

İşiten ehli dil cümle geldiler

biçiminde olan şiirinde meşhur Zile yangınını tarih düşürüp belgelemiştir.

Miladi takvime göre tarih bildirme: Zile’nin önemli âşıklarından Sadık Doğanay da doğum tarihini dizelerinde belgelemiştir.

Otuz üç de doğdum Yücepınar’da

Ömrüm geldi geçti kurtulamam da

Başım hâli değil dertte belâda

Zalim talih kader sana ne deyim (Sadık........

© Yeniçağ