Geçtiğimiz hafta Evrim Teorisine “ani yaratılış programı” üstünden getirilen eleştirileri bilim felsefesi gözünden ele almıştım. Bu yazıda sosyal medyada, youtube videolarında ve Adnan Oktar ile diğer bazı “ani yaratılış programı” savunucularının kitaplarında kullandıkları önemli bir sloganını irdeleyeceğim: “Evrim bilimsel bir teori değildir. O din karşıtı bir ideoloji, hatta dindir”. Ani Yaratılış Programı savunucularına yeni eklenen İhsan Şenocak da kitabını tanıttığı videosunun başlığını “Evrim İlmi Bir Hakikat mi İdeolojik Aldatma mı?!” koymuş. Tabi kanaatini videoyu izlemeden de tahmin edebilirsiniz.

Peki, Evrim Teorisi gerçekten bir din mi yoksa bir ideoloji mi? Bu etiketler hangi anlamda uygulanabilir? Buna cevap vermek için, öncelikle bilim, ideoloji ve din kavramlarının ne anlama geldiğini netleştirmeliyiz. Ancak o zaman bu kategoriler ile evrim teorisi arasındaki ilişkiyi inceleyebiliriz.

Evrimin bir din mi yoksa bir ideoloji mi olduğunu sormadan önce net tanımlara ihtiyacımız var. Kamuoyundaki tartışmalardaki kafa karışıklığının çoğu biyolojiden değil, tamamen farklı entelektüel alanlara ait kavramların birbirine karıştırılmasından kaynaklanıyor. Kavramlar karıştı mı doğru düşünmek imkânsız hale gelir. Bir bakmışsınız bilimsel bir teori sadece bir “inanç” olarak etiketlenir, ya da siyasi bir doktrin “bilim” olarak sunulur. Hatta bazen hem ateistler hem dindarlar dini anlatıları bir “bilimsel teori” sanırlar.

Önce bilimle başlayalım. Bilim, doğal dünyanın nasıl işlediğini anlamak için en sistematik aracımızdır. Mekanizmaları, nedensel kalıpları ve düzenlilikleri araştırır. Bulunan düzenlilikler yasa isimli ilkelerle sistematik olarak ifade edilir. Teoriler ise bu yasaların (yani düzenliliklerin) neden geçerli olduğunu açıklayan mekanizmaları ortaya koyarlar (Evet teori ve yasa başka şeydir. Yasalar hiçbir zaman teori olmaz, teori ile açıklanırlar. Teoriler yasalardan güçlüdür o yüzden!). Teoriler gözlem ve deneyleri açıklama gücü ile öngörü kabiliyeti açısından değerlendirilirler. Geçen yazıda bunu daha detaylı ele aldık.

Bilimin en kritik özelliği betimlemesidir. Doğanın sadece nasıl çalıştığını açıklar. Neden sorusuna mekanizmalarla cevap verir.

İdeoloji tamamen farklı bir kategoriye aittir. Bilim betimleyiciyken, ideoloji normatiftir. Bize şeylerin nasıl olduğunu değil, nasıl olması gerektiğini söyler. Tasvir etmez, yön gösterir. İdeolojiler, toplumu, siyaseti, ahlakı ve kimliği şekillendirmeyi amaçlar. İnsanları sosyal hedefler ve siyasi vizyonlar doğrultusunda harekete geçirirler (zaman zaman toplumları felakete götürürler!). Milliyetçilik, Liberalizm, Siyasal İslam, Sosyalizm ideolojilere örnektir.

İdeolojiler, elbette kendilerini haklı çıkarmak için bilimsel teorilerden faydalanabilirler. İdeolojiler yanılmayı sevmedikleri için çoğu zaman bilimsel verileri tahrif de edebilirler. Sonuçta ama ideolojilerin amacı açıktır, eylemleri yönlendirmek ve sosyal düzeni şekillendirmek isterler.

Din bazen ideolojiyle kesişir. Dini ideolojiler vardır. Ancak dinler ideolojilere indirgenemez çünkü benzersiz bir unsur içerirler: Kutsal! Dinler ibadet, vahiy, ritüel, doğa-ötesi ve nihai anlam arayışını içerir. İnsan hayatını kozmik bir hikâye içinde konumlandırır, gündelik hayatı aşkın olanla bağlantılandırır. Din, doğal mekanizmalar veya biyolojik açıklamalar değil, anlam, ahlaki yönelim ve manevi uygulama sağlar. Dini metinlerin ana amacı budur. Nitekim dinleri kutsaldan arındırdığınız zaman (ki modernist bazı din okumaları bunu yapmaya eğilimlidir) din ruhunu kaybeder. Çoğu insan da dinden uzaklaşmaya başlar. Dini bilimselleştirmek de, ideolojiye indirgemek de kanaatimce dini kutsallıktan arındırarak ona zarar verir.

Bir kere tanımlar yerine oturduktan sonra evrimin statüsünü anlamak kolaydır. Evrim Teorisi, biyolojik çeşitliliğin uzun zaman dilimlerinde nasıl ortaya çıktığını açıklar. Genetik çeşitlilik, doğal seçilim, mutasyon, sürüklenme ve türleşme gibi mekanizmaları........

© Serbestiyet