Yok böyle bir kelime. Evet yok, çünkü ben uydurdum.

Geçen hafta yayımlanan ‘Biri Bizi Gözetliyor’ başlıklı yazı Panoptikon kavramı üzerineydi. Aslında elimizde böylesine kapsayıcı bir kavram varken Politicopticon diye bir terim uydurmaya gerek var mıydı? Açıkçası çok emin değilim. Ancak bu terimi ortaya atmamın bir nedeni var. İsterseniz bu nedenle başlayalım.

KAVRAMSAL ANLAM

Öncelikle terimi Antik Yunancaya uyumlu yazdım, çünkü tıpkı panopticon gibi kökleri elbette Yunancaya dayanıyor ve yine onun gibi iki kadim kelimenin birleşmesinden oluşuyor. Hatırlarsanız Panopticon, pan (bütün) ve opticon (gözlemlemek) kelimelerinin birbiri ardına kullanımıyla oluşuyordu. Politicopticon ise iki kelimenin iç içe geçmiş hâlidir diyebiliriz.

Bu iç içe geçmiş kelimelerden biri yine opticon. Diğeri ise politicon. Yurttaşlarla ilgili demek. Kavram olarak genişlettiğimizde ise bugün kullandığımız anlamıyla politika diyebiliriz. Yani şehrin, ülkenin, devletin, en nihayetinde yurttaşların yönetimi anlamına geliyor. Polis (kent), polites (vatandaş) hep bu kelimeyle ilişkili, onunla aynı kökten gelen kelimeler.

Tabii bunlar kelimelerin sözlük anlamları. Hep söylediğim gibi sözlük harika bir şeydir, bilmediğimiz kelimelerin anlamlarını, etimolojik kökenlerini oradan öğreniriz. Ancak bazı kelimeler filozoflar, bilim insanları ve zaman zaman sanatçılar tarafından kavramsallaştırılırlar. Basit bir semantik (anlambilim) tanımın ötesine geçerek kelimenin anlamını genişletirler. İşte bu kavramsal anlamlara hâkim olabilmek için sözlükler yeterli değildir. O kelimeyi kavramsallaştıran yazarın metinlerine gitmek ve anlamı o metinlerin içerisinden çıkartmak gerekir.

Ben de bu politicon kelimesini sadece sözlük anlamıyla değil, Aristoteles’in insanı tanımlamak için kullandığı ve anlam genişletmesi yaptığı zoon politicon kavramında ifade ettiği anlamda kullandım. Bu kavramı salt sözlüğe bakarak tercüme etmeye ve anlamaya çalışırsanız, karşınıza politik hayvan anlamı çıkar. Yanlış değildir elbette. Ancak Aristoteles bu kavramla sadece bu anlamı işaret etmemiştir. O, bu kavramla aynı zamanda insanın sosyal (toplumsal) bir varlık olduğunu vurgulamıştır. Çünkü ona göre insan, doğal olarak birlikte yaşama, bir başka deyişle toplum kurma eğilimindedir. Bu nedenle doğal olarak sosyal bir varlıktır. Bu anlamda zoon politicon kavramının Aristoteles’in metinlerindeki esas karşılığı sosyal (toplumsal) varlıktır.

İşte ben de bu terimi ortaya atarken Aristoteles’in bu kavramsal anlamından yola çıkım ve iki kelimeyi birleştirirken art arda değil iç içe kullandım: Politicopticon. Zira politika (hem siyaset hem de toplumsallık anlamında) ve gözetleme iç içe geçti. Artık sadece devlet değil, şirketler de vatandaşları gözetliyor. Hatta öyle bir dönemde yaşıyoruz ki vatandaşlar vatandaşları gözetler duruma geldi. Son on beş - yirmi yılda teknoloji öyle gelişti, bize öyle aletler sunmaya........

© Gazete Pencere