Ortadoğu’da gözlerin çevrildiği ülkelerden birisi olan İran, gerçekleştirdiği nükleer enerji çalışmaları ve bu çalışmalardan rahatsız olan devletlerin askerî operasyon tehditleri ile uluslararası kamuoyunun gündemine daha fazla geliyor. İran ile ilgili yapılan analizlerde bölgede yaşayan Türklerin görmezden gelinmesi nedeniyle eksikler bulunuyor.

İran Türkleri otuz milyon civarındaki nüfuslarıyla İran içerisinde en güçlü topluluklardan birisidir. Türkler; jeopolitik konum, sosyo-kültürel yapı, ekonomik güç ve nüfus potansiyeli itibariyle İran’da yaşanan siyasal değişimlerde öncü rol oynamışlardır. 1924’ten sonra bu durum değişmeye başlasa da İran’daki güçlü konumları devam etmektedir.

Bugün İran Devleti’nin sınırları içerisinde kalan bölge kadim Türk yurtlarından birisidir. Bu bölge tarih boyunca çeşitli dönemlerde birçok Türk devlet ve topluluğunun yönetimi altında bulunmuştur. Büyük Selçuklu, İlhanlı, Safevi, Karakoyunlu ve Akkoyunlu devletleri buna örnek olarak verilebilir. İran içerisindeki Azerbaycan Türkleri, Kaşkaylar ve Türkmensahra Türkmenleri bugün bölge Türklüğünü teşkil etmektedir.

Azerbaycan coğrafyası, 1828 Türkmençay Andlaşması ile ikiye bölünmüş ve Aras Nehri kuzey-güney Azerbaycan sınırını oluşturmuştur. Kuzey Azerbaycan Rusya’ya, Güney Azerbaycan ise İran’a bırakılmıştır. Bu bölünme, her iki taraftaki Türkler için de derin etkiler bırakmış olsa da Tebriz ve Bakü arasında ticari ve kültürel ilişkiler devam etmiştir.

İran’da asırlardır hüküm sürmekte olan Türk kökenli hanedan yönetimi 20. yüzyılın ilk çeyreğinde sona ermiş, yerine Fars asıllı olan Pehleviler dönemi başlamıştır. Bu değişim İran Türkleri açısından önemli bir kırılma noktasını işaret etmektedir. Pehlevi yönetiminin uyguladığı Farslaştırma politikaları nedeniyle İran Türkleri, siyasal ve kültürel anlamda baskı ve asimilasyona maruz kalmıştır.
1979 İran Devrimi sürecinde Türkler kritik rol........

© Türkgün