Diktatörler için uluslararası bağlam önemlidir. Bu da 1940’larda çok farklıydı. İstemese bile İspanya, II. Dünya Savaşı'nda savaş dışı kalmıştı; bu da pratikte Mihver devletlerini desteklemek anlamına geliyordu. Nazi Almanya’sı ve Mussolini'nin İtalya’sı, İç Savaş sırasında Franco'yu askeri teçhizat, uçak ve askerle desteklemişti. Rejimin Hitler'in savaş çabalarına katkılarından biri, 18.000 gönüllüden oluşan Mavi Tümen’i (Faşist Falange'ın mavi gömleklilerinden adını alarak) 1941'de Doğu Cephesi'nde savaşmak üzere göndermekti. Savaş Faşistlerin lehine seyrederken Franco onların tarafında yer almak için can atıyordu. Ama katkıda bulunabilecek pek fazla bir şey sunamıyordu. Ordusu modern tatbikatlara erişecek seviyede değildi. Ülke sanayisi teknolojik olarak çok geride kalmıştı. Asil amaç savaş sonu zafer masasındaki paylaşmaya davet edilmekti. Pirene dağlarının kuzeyi, Fransa’nın güneyi ve bazı müstemlekelerinin Madrid’e bağlanması hayal ediliyordu ama sonuç olarak İspanya, Savaş’tan dışlanmıştı. Hitler, İspanyol ordusunu modernleştirebilecek, savaşa iştirak edebilecek duruma getirmek için gerekli adımları atacak gücü ve imkânı olmadığını çok iyi biliyordu. Franco dışarıdan seyredebilirdi. Tabii ki kurnaz diktatör 1943’te Stalingrad hezimetinden sonra........

© Sonsöz