Neden birileri hep değersizleştirme çabasına giriyor?

Bu soruyu bir akşam dostlarla otururken sohbetin en hararetli yerinde dillendirmiştik. Fark ettik ki, çoğu zaman biz insanlar değerli olanı küçümsemek, üreteni görmezden gelmek, yaratıcıyı yok saymak konusunda garip bir eğilim taşıyoruz. Oysa asıl olan, değer üreten insanları baş tacı yapmak değil midir? Bir toplumun ilerlemesi, değer üreten kişilerin kıymetinin bilinmesiyle mümkündür. Ama gelin görün ki, çoğu zaman en üretken, en yaratıcı olanlar bile toplumun gözünde değersizleştirilir, görmezden gelinir.

İlkel insana baktığımızda bile bu eğilimi görüyoruz. Kabile düzeninde güçlünün sözü geçerdi; bilge olanın, şifacının ya da sanatçının katkısı kimi zaman kutsanırken, kimi zaman da küçümsenirdi. Çünkü insan, kendi yetersizliğiyle yüzleşmemek için çoğu kez başkasının üstünlüğünü değersizleştirmeyi seçti. Bu, bir savunma mekanizmasıydı. Freud’un bahsettiği o ilkel savunmalar bölme, yansıtma, inkâr, idealleştirme ve ardından değersizleştirme tam da burada devreye giriyordu. İlkel insan, ulaşamadığı gücü, sahip olamadığı bilgeliği küçümseyerek kendini teselli ediyordu.

Birçok kuş türünde dişiler, kur yapma döneminde daha az gösterişli erkekleri görmezden gelir; bu durum, doğal seçilim yoluyla değersizleştirmenin biyolojik bir yansımasıdır. Örneğin erkek tavus kuşlarının rengârenk tüyleri, dişilerin tercihinde belirleyici olurken; daha soluk ve sıradan olan erkekler adeta görünmez kılınır, yani değersizleştirilir. Benzer şekilde ceylan sürülerinde güçlü erkek dişileri etrafında toplar; zayıf olanlar ise sürünün kenarına itilerek “değersiz” konumuna düşer.

Denizlerde de aynı tabloya rastlanır: Yunus gruplarında hasta ya da yaşlı birey zamanla geride bırakılır, hatta dışlanır. Acımasız görünen bu davranış, aslında sürünün hayatta kalma stratejisidir. Böcekler dünyasında ise arı kolonileri çarpıcı bir örnek sunar: Kraliçeyi tehdit eden bir aday işçi arılar tarafından ortadan kaldırılır; potansiyel değer, mevcut düzeni korumak için sıfırlanır. Kurt sürülerinde de değersizleştirmenin izleri açıktır.

Doğa, bu anlamda bize çok şey........

© Medya Günlüğü