“Hiç düşündünüz mü, neden Vaynahlar böyle dans eder de başka türlü etmez?
Kız, sanki beyaz bir kuğu gibi süzülerek ilerler, zarifçe belini kıvırır ve elini yumuşakça hareket ettirir. Onu daire içinde bir delikanlı takip eder: kimi zaman peşinden gider, kimi zaman da ani bir hamleyle önünü keser.

Ritim giderek daha ateşli hale gelir, gözler kıvılcımlar saçar. Ve bir anda havayı bir çığlık yarar: ‘ХIорс! ХIорс тоъ!’ Delikanlı kızın etrafında fırıldak gibi döner: ‘Орс-тох! Тох! ХIорс!’…”

Gerçekten de bu dansın muhakkak bir anlamı olmalı. Çünkü dünyanın bütün eski dansları bir mana taşır, kutsal törenlerin parçası olur, halkın manevi kültürünü yansıtırdı.

Çeçen dansına dair en eski yazılı bilgiler, XVIII. yüzyılda Avrupa seyyahlarından gelir.

Kont Potocki şöyle yazar:

“...köyün tüm sakinleri toplandığında büyük bir halka olup otururlar, şarkılar söylerler ve obua, gayda, flüt sesleriyle genç dansçıları sahneye çağırarak o günün şerefine hünerlerini göstermelerini isterler. Danslar atletik hareketlerle birleşir – peş peşe tehlikeli sıçramalar yapar, birbirlerini havaya fırlatırlar. Ardından el ele tutuşur, uzun sıralar hâlinde şarkı söyleyip dans ederler. Çemberi ustaca açıp kapar, başladıkları sıçramalarla dansı bitirirler.”

Bu anlatım, Çeçenlerde halk dansı ve kolektif dansların çok eskiden beri var olduğunu ve akrobatik-gimnastik öğeler içerdiğini kanıtlar.

Çeçen danslarının arkaik kökenini gösteren bir diğer unsur da figür adlarıdır: “ça bolar” –ayı adımı, “ka bolar”–koç adımı, “say bolar”– geyik adımı. Bu üç hayvan, Çeçenler için kutsal olup geçmişte totem sayılmıştır. Arkeolojik yapılarda koç başı rölyefleri, ayı ve geyik figürleri bulunmuştur. Bu semboller, Çeçen danslarının av ve büyü ritüelleriyle bağını göstermektedir.

Kolektif ve çiftli dansların figürleri ise güneş kültüyle bağlantılıdır. Çemberin büyülü gücü, Koban ve Alan seramiklerinde, Orta Çağ petrogliflerinde görüldüğü gibi Çeçen dansında da korunmuştur.

Çeçen dansları katılımcı sayısına göre üçe ayrılır: toplu, çiftli ve bireysel. Bunlar ayrıca kadın ve erkek dansları olarak da ayrılır. S.-M. Hasiev’e göre toplu danslar çift sayıda çift ile icra edilir ve dizilişleri svastika biçimini andırır. Bu tür danslar güneş ve tarım kültleriyle ilişkilidir.

Çeçen halk dansı birçok türe ayrılır: Düğün, yağmur duası gibi ritüel danslar; savaşçı ve çoban dansları gibi mesleki danslar; bayram, dini tören dansları ve eğlencelik parodi dansları.

Çiftli dans, kozmolojik inançlarla –özellikle güneş kültüyle– bağlantılıdır. Çeçen mitolojisinde güneş ve ayın kökenini anlatan efsane, bu dansın sembolik yapısını açıklar. Erkek (güneş) kadını (ay) çemberde takip eder, ancak asla yakalayamaz. Bu figürler eski kemer tokaları üzerindeki güneş sembolleriyle de uyumludur.

Çeçen etnolog S.-M. Hasiev’e göre çiftli dans “helhar”, aslında mitolojik kökenli bir ritüeldir. Yapısı labirenti andırır; genç erkek ve kadınlar labirentin merkezinde karşılaşır, böylece inisiyasyon ritüeli tamamlanır.

Bir parantez olarak Orta Çağ’da savaş öncesi icra edilen savaş dansları, sonraları askerî-sportif oyunlarda yer aldı. Çeçenya’daki birçok yer adı bu oyunların yapıldığı alanlara işaret eder. “Çagaran helhar” (halka dansı) gibi savaş danslarında askerler kılıçlarla çember olup şarkı söyler, giderek hızlanarak trans hâline geçerlerdi. Bunlar hem savaş öncesi ruhsal hazırlık hem de silah kullanma, dayanıklılık ve........

© Dikgazete.com