kinci Karaba Sava'nn ardndan Gney Kafkasya'da yalnzca igal edilen topraklar zgrlemekle kalmad, ayn zamanda blgedeki dengeler de bir krlmaya urad. Yeni fiili durum Ermenistan'da karar alclar lkenin uluslararas konumunu deitirmeye sevk etti ve mevcut tablo kkl bir deiim srecinin iine girdi.

Mehmet Yahya iekli/ Yazar

kinci Karaba Sava'nn ardndan Gney Kafkasya'da yalnzca igal edilen topraklar zgrlemedi, ayn zamanda blgedeki dengeler de bir krlmaya urad. Ermenistan, SSCB'nin dalmasnn ardndan Rusya ile nce askeri ittifaka, ardndan da gmrk birliine girmi bir devlet olarak uluslararas camiada Rusya'ya en yakn lkelerden biriydi. Bu durum, Avrupal devletlerle iyi ilikiler kurmasna engel olmamt. Hatta komusunu igal eden ve bu durum Birlemi Milletlerce tespit ve tescil edilmi olan bir devlet, "Batl" devletlerden fazlaca tevecch grmekteydi. Bu sicil Avrupa Konseyi'ne dhil olmasna da engel olmamt. 2000'li yllarda Grcistan ve Azerbaycan; Avrupa ve NATO ile (o kt tabir kullanlrsa "Bat" ile) yaknlarken Ermenistan benzer seviyede bir arzu sergilemedi, Rusya'dan pek uzaklamad veya ayr bir yol haritas izmedi. Bugn ise tablo kkl bir deiim srecinin iinde.

Ermenistan ile Rusya'nn derin balar

Gney Kafkasya'nn devleti arasnda SSCB sonras Rusya'ya en ok yaknlk gsteren Ermenistan'd. Azerbaycan ve Grcistan bata kendi artlarnda gelien denge siyaseti gtmeyi denerken Ermenistan eski SSCB d devletlerle ilikilerinde hep daha dikkatli davrand. Grcistan'n kara, Azerbaycan'n da deniz balants varken Ermenistan ile Rusya arasnda fiziksel balant bulunmuyordu. Bu bakmdan Rusya'dan daha rahat uzaklamas mmknd. Ancak Azerbaycan ve Trkiye ile arasnda ekilip biilmi dmanlk Ermenistan'n sahip olduu frsatlar birtakm srreel idelojik fanteziler uruna yok saymasna sebep oldu. Aslnda 1. Dnya Sava sonras dnemde baz Ermeni liderleri bizzat 1915 olaylarna sebep olan isyan hareketlerinin hata olduunu ve Trklere kar savamann yanl bir oyun olduunu kabullenmiti. (Anakronik olsa da Hrant Dink'in de Ermenilerin Birinci Dnya Sava'nda kullanldn anlatt konferanslar mevcuttu)

Ancak kinci Dnya Sava sonras Trkiye ile ak dman olan SSCB, Dnyay Trkiye'ye kar kkrtmak iin ngiltere'nin kendi uydurduu ve sessizce vazgetii soykrm iftirasn i siyaset malzemesi olarak yeniden tedavle sokmutu. Bu tohumlar SSCB'nin ardndan dahi blge dinamiklerini ekillendirmeye devam etti. Trk nefreti ile yetien Ermeni nesilleri SSCB iinde Azerbaycan Trklerine kar iddet de ieren kitlesel eylemlere giriti. Bunu protesto eden Azerbaycanl siviller ise SSCB gleri tarafndan meydanlarda katledildi. Birinci Karaba Sava da ayn ortamda meydana gelmiti. Haddi zatnda, Birinci Karaba Sava'nda Sovyet/Rusya birliklerinin Ermenistan lehinde savaa dhil olduu, hatta sivil katliamlara da bulat meselesi uzun zamandr zerinde konuulan bir konu. kinci Dnya Sava sonras dnemde imal edilen ideolojik Trk dmanl Trkiye ve Azerbaycan ile evrili Ermenileri -Sovyetler bitse de- Rusya'ya baml/muhta kld. Babakan Nikol Painyan'n da yakn dnemde bu duruma iaret eden konumalar mevcut. lk Karaba Sava da bunu zm zor ekilde talatrd.

Rusya Ermenistan' yle bir ideolojik kmaza almt ki SSCB sonras bir dnem Rusya'nn NATO'ya sfr noktasnda kalan tek askeri ss bile Kars snrnda Ermenistan topraklarnda yer alyordu. Gney Kafkasya'da Rusya'nn tek askeri ss olan 102. s, Ermenistan snrlar iinde, tarihi bir Trk ehri olan Gmr'de yer alyor. Bakent Erivan'n merkezine ku uuu yaklak 85 km mesafede bulunan bu askeri s, Trkiye snrna yalnzca 50 km mesafede konulu. sse bal askeri havaalan (Erebuni Hava ss) ise ayr bir konumda, Erivan ile Idr arasndaki hatta yer alyor. Uzun mesafeli radar ve hava savunma fzeleri, sava uaklar, taarruz helikopterleri, genel maksat helikopterleri, tanklar, zrhl aralar ve baka trl mterek harekt unsurlarndan oluan s kayda deer byklkte. Ermenistan'n hava savunmasn elinde tutan s bylece lkenin en byk iki kentinde varlk sahibi. Ak kaynaklarda yer almasa da Gmr Havaalannda da muhtemelen askeri sse bal bir blm var.

Ermenistan ile Rusya arasndaki yakn ilikilerin somut rneklerinden SSCB sonras Rusya'nn kurgulad askeri ittifak olan Kolektif Gvenlik Anlamas rgt (KGA) 1992 ylnda kuruldu ve 2002 ylnda imdiki eklini ald. 2000'li yllarda ise iktisadi anlamda ok nemli bir gelime olan ve gmrk birliini de kapsayan Avrasya ktisadi Birlii kuruldu. 2015'te hlihazrdaki yaps ile faaliyete balayan bu birlik Ermenistan ile Rusya ve dier yeler arasndaki ticareti kolaylatrmakla kalmad, Ermenistan'da bireylerin ve kk lekli ticari giriimlerin in mal rnlere ulam da ucuzlad ve kolaylat. in ve Rusya sermayesinin Rusya'da kurduu merkezler, lojistik ve toptan gmrk imknlar ile Avrasya ktisadi Birlii yelerinin in mal rnlere eriim noktalar haline geldi.

Hep kayrlan bir mark yaramaz........

© Açık Görüş