İnsan-Makine İlişkisinin Bağımlılığa Dönüşmesi ve Zayıflayan Eleştirel Düşünme

Yapay zekâ kullanımı her alanda yaygınlaştıkça ortaya çıkan sorunlar daha görünür olmaya başladı. Özellikle insan-makine ilişkisinde yükün ağırlıklı olarak giderek makineye kaymasının, yani makineye bağımlılığın artmasının eleştirel düşünme becerilerini ve hafızayı zayıflattığına yönelik betimsel ve deneysel bulguların artması aslında karşılaşacağımız tehlikeye karşı erken bir uyarı uluşturmaktadır. Bağımlılığa dönüşen bu ilişki bu minvalde gelişirse, giderek makine gelişecek, ancak insan kendisini insan yapan özelliklerini giderek kaybedecektir.

Yapay zekâ bağlamında insan-makine ilişkisinin etkilerini belirlemeye yönelik çalışmalarda genellikle üç grup kullanılmaktadır. Birinci grup tasarlanan deneyde hiçbir dışsal araç kullanmayan katılımcılardan oluşurken ikinci grup makinenin özelliklerinin arama motorları gibi daha konvansiyonel olduğu gruba karşılık gelmektedir. Bir başka deyişle, ikinci grupta insanın bilişsel yükünü büyük oranda alamayacak, daha çok insana destek olacak özelliklere sahip makineler kullanılmaktadır. Üçüncü grupta ise, üretken yapay zekâ gibi insanın bilişsel yükünü tamamen alabilecek araçlar kullanılmaktadır. Şu ana kadar yapılan bu kapsamdaki çalışmalar, insanın bilişsel yükleri devretmesine imkân tanıyan araçlar kullandıkça, bilişsel yükleri/görevleri bu dışsal araçlara devrettiğini ve öğrenme ve karar verme süreçlerine insan katılım düzeyinin düştüğünü, dolayısıyla beyin aktivitesi azaldığı için eleştirel düşünme becerilerinin ve hafızanın azaldığını göstermektedir. Dahası, insanların problemleri bağımsız bir şekilde çözebilme özgüvenleri ve motivasyonları da giderek zayıflamaktadır. Daha önceki yazılarımızda bu çalışmalara değinmiştik.

Örneğin, lisans öğrencilerine yönelik yeni yayımlanmış bir çalışmanın bulguları da yukarda değindiğimiz kaygıları desteklemektedir (Atiya Rohilla, Impact of Excessive AI Tool Usage on the Cognitive Abilities of Undergraduate Students: A Mixed Method Study, Advance Social Science Archive Journal, 4(1), 2131-2143, 2025). Çalışma, yapay zekâ araçlarının yoğun kullanımının lisans öğrencilerinin düşünme becerileri üzerindeki etkisini kapsamlı biçimde incelemek amacıyla, nicel ve nitel veri toplama aşamalarını bir araya getirmektedir. Nicel aşamada tüm lisans öğrencilerinin yapay zekâ kullanımındaki farklılıkların desenlerini çıkartmayı hedeflerken sonraki nitel aşamada öğrencilerin yapay zekâ araçlarına nasıl baktıkları, yapay zekânın bilişsel süreçleri üzerindeki etkisine dair öz-farkındalıkları ve destekleyici/rehberli öğrenme ile özerk öğrenmeyi dengelemede geliştirdikleri başa çıkma........

© SuperHaber