I. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ VE TOPLU SÖZLEŞME

A. Toplu İş Sözleşmesi

1. Toplu İş Sözleşmesinin Tanımı

Toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi ifade etmektedir.

2. Toplu İş Sözleşmesi Hükümleri

Toplu iş sözleşmesi, iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hükümleri içermektedir. Toplu iş sözleşmesinin tarafların karşılıklı hak ve borçlarını, sözleşmenin uygulanmasını, denetimini ve uyuşmazlıkların çözümü için başvurulacak yolları düzenleyen hükümleri içermesi de mümkündür.

Çerçeve sözleşme, Ekonomik ve Sosyal Konseyde temsil edilen işçi ve işveren konfederasyonlarına üye işçi ve işveren sendikaları arasında iş kolu düzeyinde yapılan sözleşmeyi ifade etmekte ve sözleşmenin tarafı olan işçi ve işveren sendikasının üyeleri hakkında uygulanmaktadır. Çerçeve sözleşmenin meslekî eğitim, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal sorumluluk ve istihdam politikalarına ilişkin düzenlemeleri içermesi mümkündür. Ancak toplu iş sözleşmelerinin ve çerçeve sözleşmelerin, Anayasaya ve kanunların emredici hükümlerine aykırı düzenlemeler içermesi olanaksızdır.

3. Toplu İş Sözleşmesinin Kapsamı ve Düzeyi

Bir toplu iş sözleşmesi aynı iş kolunda bir veya birden çok iş yerini kapsayabilir. Ancak bir gerçek ve tüzel kişiye veya bir kamu kurum ve kuruluşuna ait aynı iş kolunda birden çok iş yerinin bulunduğu iş yerlerinde, toplu iş sözleşmesi ancak işletme düzeyinde yapılmaktadır. Örneğin aynı iş kolunda bulunan iki farklı giyim atölyesinde çalışan işçiler ve iş yerleri için bir toplu iş sözleşmesi düzenlenmesi mümkünken aynı iş yerinin birden fazla şubesi için veya aynı kişiye ait aynı iş kolundaki birden çok iş yeri için ayrı toplu iş sözleşmeleri düzenlenmesi olanaksızdır. Bu kapsamda kanun koyucunun işletme sahibini esas aldığı, iş yeri sahibinin aynı olduğu aynı iş kolundaki birden fazla iş yerinde çalışan işçilerin aynı hükümlere tabi olmasını arzu ettiği görülmektedir.

Görüldüğü üzere toplu iş sözleşmesi, yalnızca iş sözleşmesiyle çalışanları konu almakta ve adından da anlaşıldığı üzere kapsamına dahil olan işçiler hakkında topluca hüküm ifade etmektedir. Örneğin X işçi sendikasıyla Y işveren sendikası arasında imzalanan toplu iş sözleşmesinden sendikaya üye olan tüm işçiler faydalanmaktadır.

Grup toplu iş sözleşmesi, tarafların anlaşması üzerine bir işçi sendikası ile bir işveren sendikası arasında, birden çok üye işverene ait aynı iş kolunda kurulu iş yerleri ve işletmeleri kapsamak üzere yapılmaktadır.

4. Toplu İş Sözleşmesinin Şekli

Toplu iş sözleşmesi yazılı olarak yapılmak zorundadır. Buradaki şekil, geçerlilik şartı olarak karşımıza çıkmaktadır.

B. Toplu Sözleşme

1. Toplu Sözleşmenin Kapsamı

Memurlar ve diğer kamu görevlileri için durum farklıdır. Bu kimseler toplu iş sözleşmesi değil, toplu sözleşme yapma hakkına sahiptir. Memurlar ve işçiler farklı hükümlere tabi olduğundan bu kimseler hakkında toplu sözleşme hükümleri uygulanmaktadır. Burada iş sözleşmesi yoktur. Kapsamına dahil olan çalışanları topluca kapsayacak şekilde toplu sözleşme yapılması söz konusudur.

2. Toplu Sözleşme Sırasında Uyuşmazlık Çıkması

Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde tarafların Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurmaları mümkündür. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir.

II. GREV VE LOKAVT

A. Grev

1. Grevin Tanımı

Grev, işçilerin topluca çalışmamak suretiyle iş yerinde faaliyeti durdurmak veya işin niteliğine göre önemli ölçüde aksatmak amacıyla aralarında anlaşarak veya bir kuruluşun aynı amaçla topluca çalışmamaları için verdiği karara uyarak işi bırakmalarıdır. Bu tanım genel olarak grevin tanımıdır.

2. Grevin Çeşitleri

Grev hukuka uygun olup olmaması bakımından ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan ilki kanuni grev, diğeri kanun dışı grevdir.

Kanuni grev, toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde işçilerin ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını korumak veya geliştirmek amacıyla 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılan grevdir. Kanuni grev için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan grev ise kanun dışı grevdir. Kanun dışı grevin çeşitli amaç ve saiklerle yapılması mümkündür. Grev yapmanın yasak olmasına rağmen yapılması halinde de bu grev kanun dışı olmaktadır. Örneğin kısa süre önce İzmir’de yaşanan ve İzmir halkının hayatını felce uğratan İzmir Büyükşehir Belediyesi çalışanlarının yaptığı grevde olduğu gibi. Zira burada temizlik ve ulaşım hizmetlerini kapsar nitelikte büyük bir grev yapılmış ve İzmir halkının zarara uğramasına ve mağdur olmasına yol açılmıştır. Bu yüzden tarafımızca bu grevin hukuka uygun olmadığı ve kanun dışı grev kapsamında yer aldığı değerlendirilmektedir.

B. Lokavt

1. Lokavtın Tanımı

Lokavt, iş yerinde faaliyetin tamamen durmasına sebep olacak tarzda, işveren veya işveren vekili tarafından kendi kararıyla veya bir kuruluşun verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasıdır.

2. Lokavtın Çeşitleri

Tıpkı grevde olduğu gibi lokavtta da ikili ayrım mevcuttur. Bunlardan ilki kanuni lokavt, diğeri kanun dışı lokavttır. Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması ve işçi sendikası tarafından grev kararı alınması halinde 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine uygun olarak yapılan lokavta kanuni lokavt denilmektedir. Kanuni lokavt için aranan şartlar gerçekleşmeden yapılan lokavt ise kanun dışı lokavt olmaktadır. Lokavtın da hukuka aykırı amaç ve saiklerle yapılması mümkündür. Bu halde bu lokavt kanun dışı olmaktadır.

III. TEMEL HUKUKİ DAYANAKLAR

1. 1982 Anayasası

Anayasamızda toplu iş sözleşmesine, toplu sözleşmeye, grev ve lokavta ilişkin hükümlere yer verilmektedir. Buna göre işçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptir. Anayasada toplu iş sözleşmesinin nasıl yapılacağı konusunda kanunla düzenleme yapılması öngörülmekte ve bu hususta ayrıntılı yasal düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir.

Toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında, uyuşmazlık çıkması halinde işçiler grev hakkına sahiptir. Anayasada bu hakkın kullanılmasının ve işverenin lokavta başvurmasının usul ve şartları ile kapsam ve istisnalarının kanunla düzenlenmesi öngörülmektedir.

2. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu

6356 sayılı kanunda, bu kanunun amacının işçi ve işveren sendikaları ile konfederasyonların kuruluşu, yönetimi, işleyişi, denetlenmesi, çalışma ve örgütlenmesine ilişkin usul ve esaslar ile işçilerin ve işverenlerin karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumları ile çalışma şartlarını belirlemek üzere toplu iş sözleşmesi yapmalarına, uyuşmazlıkları barışçı yollarla çözümlemelerine, grev ve lokavta başvurmalarına ilişkin usul ve esasları düzenlemek olduğu belirtilmektedir.

6356 sayılı kanun incelenmesinde, kanun kapsamında toplu iş sözleşmesine, bu sırada uyuşmazlık yaşanması durumuna, grev ve lokavtın tanımlarına ve hukuka uygun olup olmasına göre yapılan ayrımlara yer verildiği görülmektedir.

3. 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu (Mülga)

Bilindiği üzere 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu yürürlükte değildir. Halihazırda toplu iş sözleşmesi, grev ve lokavt hakkında 6356 sayılı kanun hükümleri uygulanmaktadır. Bu sonuca 6356 sayılı kanunun ‘Yürürlükten kaldırılan hükümler’ başlıklı 81. maddesiyle ulaşılmaktadır. Buna göre 5/5/1983 tarihli ve 2821 sayılı Sendikalar Kanunu, 5/5/1983 tarihli ve 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ve 30/1/1950 tarihli ve 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanununun 1 inci maddesinin ikinci fıkrasının (A) bendi yürürlükten kaldırılmıştır. Diğer mevzuatta 2821 ve 2822 sayılı kanunlara yapılan atıflar, 6356 sayılı kanuna yapılmış sayılmıştır.

IV. GREV VE LOKAVTIN SINIRLARI

A. Genel........

© Manisa Meydan Gazetesi