Har.1. [tarih.arsivi], Tamamen uydurma ve hiçbir kaynağı olmayan bir haritayla karşı karşıyayız. Doğrusu için bk. Har.2.

Bu makalenin amacı, IV. Haçlı Seferi sonu ve 12 Nisan 1204 tarihinde İstanbul’un Latinler tarafından işgalini müteakip Küçük Asia’da ortaya çıkan İznik devleti ile Göller Bölgesi’nde kurulan Bizans Prenslikleri hakkındadır.

Açar Kelimeler: IV. Haçlı Seferi, Bizans, İstanbul’un işgali, Theodoros Laskaris, İznik Devleti, Manuel Mavrozomes, Menderes, Lâdik, Theodoros Mankaphas, Philadelphia, Alaşehir, Savvas Asidenos, Sampsaunta, Kampsada, Lampsakos,

Bu makaleyi yazmamın sebebi, dostum Ümit Kaplan’ın, IV. Haçlı Seferi’nde İstanbul’un Latin işgalini müteakip ortaya çıkan prensliklerle ilgili bana gönderdiği bir metin ve haritadır [bk. Har.1]. Harita, tamamen yanlış. Ümit Beyin ricası üzerine yazmaya karar verdim. Zira, bu prensliklerin yerlerini diğer makalelerimde çok yazdım. Böyle fahiş bir hata yapılacağı hiç aklıma gelmemişti. Bir kere Manuel Mavrozomes’in beyliği, Menderes ve Lâdik bölgesinde idi. Haritada gösterilen yerin, Menderes ve Lâdik ile hiç ilgisi yok. Sadece harita değil, bu konuda tarihçi de yanılıyor. Zira tarihçi, Göller Bölgesi’ndeki coğrafî değişimi; iki Menderes’ten gayri, Yalvaç [Antiokheia] ile ilgili bir Menderes [Orta Menderes], ikinci bir Philadelphia [Alaşehir: Yalvaç], ikinci bir Laodikya [Lâdik: Eğirdir: Denizli] ve ikinci, hatta üçüncü bir Honas [Gelendost-Eğirdir arası ve Hüyük-Göçeri] daha bulunduğunu bilmiyor olmalıdır.

Har.1. [tarih.arsivi], Tamamen uydurma ve hiçbir kaynağı olmayan bir haritayla karşı karşıyayız. Doğrusu için bk. Har.2.

Ümit Beyin gönderdiği malûmat şöyledir:

Latin imparatorluğu, 1204 yılında kurulmuş, 1261’de yıkılmıştır. İlk hükümdarı 1. Baudouin. I- İznik Rum İmparatorluğu, 1204’de kuruldu. İlk hükümdarı I. Theodor Laskaris. Kendilerini Bizans’ın halefi gördükleri için Haçlıları, Konstantinopolis’ten çıkarmayı gaye edinen İznik Rumları, 1261’de Konstantinopolis’e hâkim oldular ve Bizans İmparatorluğunu tekrar kurmuşlardır. II- Aldo Brandini’nin prensliği, 1204’de kurulmuş; ilk ve tek hükümdarı Aldo Brandini’dir. Muhtemelen I. Alâeddin Keykubad’ın 1221’de Alâiye’yi fethetmesi neticesinde yıkılmıştır. III- Manuel Mavrozomes’in krallığı, 1204’de kurulmuş olup, ilk ve tek hükümdarı Manuel Mavrozomes’tir. 1230’da adı geçen hükümdarın ölümüyle yıkılmıştır. IV- Theodoros Mankaphas’ın krallığı, 1204’de kurulmuş; ilk ve tek hükümdarı Mankaphas olup, 1205’de yıkılmıştır. V- Sabbas Asidenos’un krallığı, 1204’de kurulmuş; ilk ve tek hükümdarı Sabbas Asidenos’tur. 1206’da yıkılmıştır. VI- Nikephoros Kontostephanos’un kırallığı hakkında bulunan tek bilgi 1204’de kurulduğudur; başka bilgi yoktur. Şimdi bunları ve Ek.1-2-3’ü sırayla görelim:

I- İznik Rum İmparatorluğu: Despot Theodoros Laskaris, İstanbul’dan kaçarak İznik’te bir devlet kurdu, taht kavgaları içindeki Selçuklu devletiyle bir antlaşma yaparak, imparator unvanını aldı [yıl 1206/1208]. Başkenti, Bursa veya Bithynia-İznik değil, Senirkent-Uluğbey köyüne yerleşen; bir adı da Küçük Nikaia [İznik] olan Nymphaion’dur. (Akropolites, 2008: 104-105, açık.32). Uluğbey [İznik], 1075 ilâ 1080 yılları arasında Süleymanşah’a da başkentlik yapmıştır. Bu yıl, Türkiye devletinin kuruluşunun ve Uluğbey’in başkent oluşunun 950’nci yılını idrak ediyoruz. İmparator Batatzes [1221-54] ile oğlu II. Theodoros Laskaris’in [1254-58] mezarları buradadır. İstanbul’un 1204’de İtalyanlarca [Latinler] işgalini müteakip gelişen olaylar, kaynak ve tetkik eserlerde özetle şöyle verilmiştir:

İtalyanlar, Opsikion teminin tümü ile Ege ve Edremit’i ele geçirdi. Baris, Aulonia, Poimanenon, Lentiana ve Lopadion onların egemenliğini tanıdı. Ama Bizans asillerinden Teodoros Alaşehir’i [Philadelphia], Savvas ise Sampsounta ve çevresini egemenliği altına aldı. Bu arada Laskaris, Türklerin Sultanı ile bir antlaşma yaptı ve iki yıl içinde imparator ilân edildi; Teodoros ve Savvas ile kolayca başa çıktı ve Kelbianos yöresinde, Alaşehir’de, Menderes boyunda ve Neokastra’da mutlak egemenliğini kurdu (Akropolites, 2008: 24-25).

Henri, Nimfea’ya [Nymphaion] kadar ilerledi, orada ordugâh kurup konakladı, sonra geriye döndü ve imparator ile barış antlaşması yaptı [1212]. Böylece Kiminas yöresinin, yâni Akhyraous yakınındaki dağın yöresinin, Frank idaresi altında bulunacağı, buna karşılık Kalamos’un -Neokastra arazisinin başladığı köy- işgal edilmemiş kalacağı, oradan ötesinin Laskaris’in egemenliği altında olacağı yolunda anlaştılar. Bu yöre, Neokastra’yı, Kelbianon’u, Khliara’yı, Bergama’yı ve yanlarda Magidia ile Opsikia’yı içine alır. Ayrıca Lopadion’dan başlayan ve Bursa ile İznik’i de içine alan bir diğer bölge de Laskaris’e aitti (Akropolites, 2008: 38-39).

Cenevizler gece vakti Rodos’u işgal ettiler [1247]. Bunun üzerine oraya, o sırada tesadüfen Thrakesion ilinin vâlisi bulunan Kantakouzenos gönderildi. Bu kişi adaya, silâh taşımakta olan sınırlı sayıda bir güçle birlikte çıktıktan sonra Phileremos adlı bir kaleyi işgal etmeye yetişebildi. Kentin [Rodos] yakınında ordugâh kurdu ve hisarın içindeki Cenevizleri kuşattı. Suriye’deki Franklara yardıma gitmekte olan Akhaia prensi Rodos’taki Cenevizlerle antlaşma yaptı ve onlara 100 soylu / yiğit şövalye bıraktı. Prensin orada bıraktığı şövalyeler, hisar içindeki piyade Cenevizleri orada bırakıp kendileri dışarıya çıktılar ve bütün ülkeyi talan ettiler. Bunun üzerine imparator, Nimfea’ya vardıktan sonra, İzmir’de büyük bir donanma hazırladı; başına Kontostephanos’u komutan atadı. Kontostephanos, Rodos’a vardı ve Lâtinleri hezimete uğrattı. Böylece Rodos, yeniden Rumların eline düştü (Akropolites, 2008: 89-91).

1204 Haçlılar, şehre girdi. Bodvin şark imparatoru oldu. İstanbul’dan kaçan Teodor Laskaris, İznik’te despot unvanını aldı. Anadolu Sultanının yardımı ile Bursa’yı ve tekmil Bitinya’yı zaptetti. Bizans asillerinden Akılsız Teodor Alaşehir’e, Manuel Mavrozomes ise Honas ve Menderes sahillerindeki bazı şehirlere hâkim oldular. Diğer Bizans arazisi Latin asilleri arasında taksim edildi. Asya’daki bazı Bizans memâliki Blois kontunun payına düştü. Merkum o hâvâliyi zaptetmek için asker gönderdi. Laskaris önce mağlup olduysa da bilâhare galip geldi ve sahil noktalarını istirdat etti. Bitinya’dan hariç Lidya ve Ayaslug’a kadar Adalar Denizi sevâhiline ve Firikya’nın bir kısmına hâkim oldu. Bilâhare imparator unvanını aldı ve İznik’i payitaht ittihaz etti (Yinanç, 2013: 378-379).

Henri, Rhyndakos kıyısında bir harp kazandı [15.10.1211]; Bergama ve Nymphaion’a kadar ilerledi. İki taraf 1214 sonu Nymphaion’da, sınırı tespit eden bir barış antlaşması yaptı (Ostrogorski, 1981: 397).

İznik devleti, 1261’de Cenevizlilerle çok mühim bir antlaşma yaptı, onların Doğu Akdeniz ticaretine egemen olmasına izin verdi; bunun karşılığında 1261’de İstanbul’u Haçlılardan geri aldı. İstanbul’un hemen karşısındaki Galata semtinde bir koloni kurmalarına izin verdi; Galata Kulesi bunun bir kalıntısıdır” (Sevan Nişanyan, 2022).

***

Üstte olayları özetledim. Yaklaşık 500 yıl önce Göller Bölgesi ve bilhassa Eğirdir Gölü’nde vukûbulan coğrafî değişim dikkate alındığında bu isimleri şöyle yerleştirebiliriz: Lidya, Yalvaç çayının [Orgas, bk.Har.2] kuzey; Karia ise, güney tarafıdır. Asia, Uluborlu dâhil, Kemer Boğazı ile Çarşamba çayı arasıdır. Menderes, Orta Menderes; Laodikya/Lâdik Eğirdir; Alaşehir ve “Phrygia bölgesindeki Antiokheia [Yalvaç], Orta Menderes bölgesinin ana kalesi idi” (Khoniates, 2004: 655, açık.102). Efes/Ayaslug Gelendost-Hüyük iskelesi önü; Kalamos, Şuhut-Çobankaya ve Kemer Boğazı olmak üzere iki yerdedir. Firigos Boğazı, Kemer Boğazı; Bithynia, Bursa-İznik civarı; Mysia, Uluborlu-Yalvaç arası; Askania, Hoyran Gölü’dür [bk. Topraklı, 2016]. Jan Vatas, gömüldüğü manastırı 1326’da yaptırmıştır.

Blois kontunun payına düşen Asya’daki bazı Bizans memâliki, Gelendost-Kötürnek [Akhyraous] ve Yalvaç-Gemen [Kiminas] ve çevresinde yerlerdir. Meteorion, Kötürnek yanıdır. “İtalyanlar, Anadolu yakasına geçtikten sonra bölgelerin çoğunu işgal etti” metnindeki Anadolu yakası, Kemer Boğazı’nın şarkı; Ege, eski Eğirdir ve Hoyran Gölü kıyıları; Edremit, Bergama........

© Dikgazete.com