Merhaba. Bu ay sizlerle günümüzün hakim ekonomik sistemi olan kapitalizmi derinlemesine ele almak istiyorum. Serbest piyasa ekonomisinin kurucusu sayılan İskoç filozof Adam Smith’in meşhur bir sözü vardır:

“Akşam yemeğimizi kasap, biracı veya fırıncının iyilikseverliğine değil, onların şahsi çıkarlarına borçluyuz.”

A. Smith, bu sözüyle piyasada üreticilerin çıkarları gereği bir rekabetin başlayacağını ve düşen fiyatlardan tüketicilerin yararlanacağını öngörmüştür. 1800’lerde mahalle esnaflarının küçük dükkanlarında satış yaptığı bir dünyada bu olgu geçerliydi belki. Fakat günümüzde fiyatları belirleyenin piyasa mekanizması değil, tekelleşmiş birkaç büyük şirketin kar hırsı ve açgözlülüğü olduğu acı bir gerçek.

Gelin filmi biraz başa alalım. Büyük şirketlerin piyasayı ele geçirip sektörlerde tekelleşmesi, 1800’lerin sonlarında ABD’de başladı. Rockefeller, J.P. Morgan ve Andrew Carnegie adlı üç hırslı girişimci, ABD’nin petrol, demiryolu ve posta sektörlerini neredeyse tamamen kontrolleri altına aldılar. 1900’lerin başında bu üç iş adamının serveti, ABD ekonomisinin yaklaşık yüzde 5’ini oluşturuyordu. Güçleri öylesine büyüktü ki, siyasî etkileri, ülke yönetiminde hissediliyordu.

Sermayenin neredeyse devletin bağımsızlığını tehdit eder boyuta ulaştığı bu dönemde, başkan seçilen Theodore Roosevelt, tekel şirketlere karşı bir mücadele başlattı. Mahkemeler önünde hesap veren Rockefeller’in Standard Oil’I, 34 parçaya bölündü. Ancak günümüz ABD’sinde bu parçalanmış şirketlerin bazıları yeniden dev hâle gelmiş durumda. Kapitalizmin tekel üretme özelliğinin, mahkeme kararlarıyla bile tamamen engellenemediğini bu çarpıcı örnekte görmekteyiz.

Bugünün ABD’sinde Elon Musk, Mark Zuckerberg ve Jeff Bezos’un dev şirketleri, piyasada rekabeti bozucu faaliyetlere girişse de........

© Dikgazete.com