Geçtiğimiz hafta ulusal ve uluslararası medyada şu başlığı görmüş olabilirsiniz: “Cambridge Sözlüğü’ne göre yılın kelimesi parasosyal”.

Ardından da tanıdık bir ritüel geldi: “Peki, parasosyal ne demek?” başlıklı, tık avcısı çoğu kopyala yapıştır üretilmiş haberler...

Antik Yunanca “para” (yanında, dışında, ötesinde) ve sosyal bir arada, sosyal ilişkiye benzer ama onun yanı, dışı, ötesinde işleyen ilişki anlamında kullanılıyor. Bir kişinin, hiç tanımadığı ünlü biriyle kurduğunu hissettiği ilişki anlamındaki bu kelime aslında yeni de değil. Cambridge Üniversitesi uzmanlarına göre bu kelimenin yeniden gündeme gelmesinin nedeni, sosyal medya ve yapay zekâ sohbet araçlarının artan etkisi.

Yaklaşık 80 yıl öncesine gidelim. Alman Filozof Theodor Adorno, Nazilerden kaçıp ABD’ye sığınır. Ancak vardığı ülke, alıştığı Avrupa’dan çok farklıdır. Amerikan medyasının tüketim odaklı kitleselleştirici gücü karşısında hem entelektüel bir tedirginlik hem de kişisel bir yabancılaşma yaşar.

Horkheimer’la birlikte Aydınlanmanın Diyalektiği kitabında ortaya koydukları “kültür endüstrisi” kavramıyla, kitle kültürünün metalaşmış, kitlesel olarak üretilmiş,

standartlaştırılmış ve formüle edilmiş olduğunu savunurlar. Onlara göre, özgün ve özerk sanatın yerini, tüketicileri yönlendirmek ve edilgenleştirmek üzere tasarlanmış ürünler almıştır.

Adorno’nun eleştirisi, nettir; kültür, kapitalizmde ideolojik bir tahakküm aracına dönüşmüştür. Sahte ihtiyaçlar beslenerek ve bireyler toplumsal gerçekliklerden uzaklaştırılarak sistem sürdürülebilir olur.

Adorno, kültür endüstrisinin o dönemdeki başat aktörü televizyon üzerine de özel olarak eğilir. Televizyona Nasıl Bakmalı makalesinde, bu aygıtın insanları öngörülebilir, dirençsiz ve zihinsel olarak edilgen öznelere dönüştürme işlevi gördüğünü yazar. Yani kültür endüstrisi insanları sadece uyutmaz, aynı zamanda yumuşak başlı tüketicilere dönüştürür.

İşte tam bu yıllarda gündeme parasosyal etkileşim tanımı da gelir.

Chicago Üniversitesi’nden Donald Horton ve Richard Wohl, medya tüketicileriyle medya karakteri arasındaki hayali ilişkiye bu adı verirler.........

© Birgün