“Turnalar uçun, yayladan geçin,

Yârimi seçin turnalar hey!..”

Turnanın kültürel açıdan bilinen tarihi, M.Ö. 12,000’li yıllara dayanan Göbekli Tepe’ye kadar uzanmaktadır. Çatalhöyük ve Göbeklitepe gibi neolitik kentlerdeki kazılarda turna kemiklerine ve figürlerine rastlanılmış olunması turnanın binlerce yıldır Anadolu topraklarında var olduğunu göstermektedir. Yenisey Nehri'nin batısında yapılan arkeolojik kazılarda bulunan ve ‘Hermitage Müzesi’ nde sergilenen MÖ.23.000’li yıllara ait Mamut Fil Dişinden yapılmış “Turna kuşu” heykelleri de turnaya verilen önemin tarihi belgelerindendir.

Türk kültüründe kültürel bir figür olarak görülen ve kutsal sayılan birçok kuş türü içerisinde turnanın ayrı ve özel bir yeri bulunmaktadır. Çünkü, göklerin özgürlük sevdalıları olarak bilinen turna kuşlarının, Gök Tanrı’yı temsil ettiği varsayılmış ve ona kutsal bir kimlik yüklenmiştir.

Özellikle kültürel değerler ve mistik bağlamda en çok anlam yüklenen ve motif olarak kullanılan kuş cinsi turnadır. Bütün Türk boylarında sözcüğün turna ve durna biçimine benzer olması, örneğin; Azeri Türkçesinde “durma”, Başkurt Türkçesinde “turna”, Kazak Türkçesinde “tırna”, Kırgız Türkçesinde “turna”, Tatar Türkçesinde “torma”, Türkmen Türkçesinde “durna”, Özbek Türkçesinde “tırna”, Çuvaşçada “durna”, Kazan dilinde “terna” diye kullanılması bu kuşa verilen ortak değerin bir başka işaretidir.

Fiziksel olarak turna, parlak güzel gözlü, zarif boyunlu, uzun bacaklı, suyu seven bir göçmen kuştur. Onun başının arka tarafında geriye doğru sarkan bir zülfü bulunmaktadır. Başı, kanatlarının uç kısmı ve boynunun bir bölümü siyah renkli; kanatları ise mavi, kırmızı ve yeşil tüylüdür. Genellikle steplerde, özellikle nehir kenarlarında, göllerde ve bataklık yerlerde görülür. Göç ederken V biçiminde kümelenip sürüler halinde uçmaktadırlar. Bu, turnalara özgü bir uçuş tarzıdır. Turnalar, Türk mitolojisinde haber getirip götürme özelliklerine inanıldığı için “Tanrının elçisi” olarak kabul edilmişlerdir. Anadolu’da gelişen Türk halk şiirinde de daha çok habercilik yönüyle ele alınmışlardır.

Turna, Anadolu coğrafyasında insanların yüzyıllar boyunca çeşitli konuları aktarmak için kullandığı bir semboldür. Turna, dünyanın neredeyse her yerinde farklı türleri yaşayan bir kuştur. Yerkürenin dört bir yanında kültürün bir parçası haline gelen ve farklı anlamlar kazanan bu tür, Anadolu topraklarında ise bolluğun ve bereketin sembolü olmuştur.

Turna, Çin, Japon, Kore gibi Uzakdoğu kültürlerinde ölümsüzlük anlamına gelmektedir. Türklerin........

© Yeniçağ