Prof. Dr. Semih Güneri yazdı…

Rusya Bilimler Akademisi, İrkutsk Devlet Üniversitesi’nden meslektaşım arkeolog Ekaterina Anatolievna Lipnina geçtiğimiz günlerde bir dizi konferans için Türkiye’ye geldi. Hocamız ile birlikte ilk konferansımızı Koç Üniversitesi KUDENFOR adına, kurucu başkan Amiral Cem Gürdeniz’in nazik daveti üzerine Koç Üniversitesi Rahmi Koç Müzesi’nde yaptık. İçinde arkeologlar da bulunan seçkin bir dinleyici kitlesine hitap ettik.

İstanbul’daki iki konferanstan ilki olan Koç Müzesi toplantımızda Ekaterina Lipnina hocamız Güney Sibirya’ Mal’ta arkeolojik kompleksi hakkında bilgiler verdi. Mal’ta, Rusya Federasyonu’nun Sibirya bölgesinde, Baykal gölü ile Angara nehri arasında bir Paleolitik yerleşmedir. 25,000 yıllık bir tarihe sahiptir. Türk-Altay Kuramı’na göre Baykal bölgesi Üst Paleolitik halkları ‘Arkaik Yenisey-Lena Kültürü’ olarak tanımlanıyor. Gene Kuram’a göre bölge, hipotetik olarak Türkçenin en arkaik biçimini konuşan halkların yurdudur. Baba tarafından “R”, anne tarafından “U” haplo-grubunu temsil eden 25,000 yaşındaki ünlü Mal’ta çocuğunun mezarı bu komplekste bulundu. Literatürde Mal’ta, Buret’ ile birlikte anılır. Buret’ arkeolojik kompleksi ile Mal’ta’yı Angara’nın büyülü, sakin, rüya gibi bir koyu ayırır. Mal’ta ile Buret’ Baykal’ın Kuzey kıyısında karşılıklı birbirileriyle bakışıp dururlar.

Mal’ta yer adının Türkçe-Mongolca mal- (besi hayvanı) kökünden geldiğini başta belirtelim. Mal’ta Üst Paleolitik kültürü kompleksi Belaya nehrinin sol yüksek kıyısında (vadi tarafında) yer alır. Üst Paleolitik Çağ kazıları 1928-29’da M.M. Gerasimov ve arkadaşları tarafından başlatıldı. Aralıklarla 1958’e kadar yürütüldü. İkinci dönem kazılar bu tarihten sonra G.İ. Medvedev tarafından yönetildi. Baykal bölgesi Üst Paleolitik çalışmalarının son yıllardaki patronu Ekaterina Anatolievna Lipnina’dır. Hocamız Baykal bölgesi Üst Paleolitik Çağ araştırmalarını aralıksız sürdürürken 2020-2024 arasında bir oto-yol projesi çerçevesinde Mal’ta arkeolojik kompleksinde bugüne kadar yapılmış en kapsamlı kazıları gerçekleştirdi.

Baykal bölgesi Paleolitik Çağ araştırmaları şu bakımdan önemlidir: Dünya prehistoryasının kalbi orada atar. En erken bulgular konteksti ile birlikte oradadır. Avrupa’da belki biraz daha erken tarihlere ait bulgular elde ediliyor olabilir. Ne ki o tür bulgular tesadüfi örneklerdir. Kontekstinden çoktan kopmuş, nicelikleri gereği kolayca sürüklenebilir, taşınabilir, uzun mesafe yer değiştirebilir ve üstelik tekil örneklerdir. Baykal bölgesinde yüz yıldır birbiriyle bağlantılı ekipler tarafından sürdürülen sistematik arkeolojik araştırmalar dikkate değer bir stratigrafi ortaya koymuştur. Diğer taraftan son yıllarda yapılan genetik analizler bütünleyici bilgiler üretmiştir. Güney Sibirya Paleolitik kültür grubu, antik-DNA analizlerine göre, Baykal bölgesinde ve Kuzeybatıdaki Krasnoyarsk’ta bulunan Üst Paleolitik’e tarihlenen genomların oluşturduğu “Ancient North Eurasians” genetik kümesi ile temsil edilir. Kuzey Kutup kuşağındaki Yana-RHS yerleşiminden gelen yaklaşık 32,000 yıllık 2 genom ise “North Siberians” genetik kümesini oluşturur. Bu iki genetik kümenin ataları 38,000 yıl önce Angara-Baykal bölgesinde yaşamış bir ata topluluktan türemiş olmalıdır. Ayrıntılar ve daha fazlası öğrencim Barış Berkant’ın doktora tezindedir.

Ekaterina Lipnina hocamız konferans boyunca Mal’ta kültürü hakkında her yerde bulamayacağımız bilgileri paylaştı. Eski Sovyet erken dönem kazı teknikleri, yayınlanmamış buluntular, Üst Paleolitik çağ araştırmalarının dünü ve bugünü hakkında ilginç bilgiler verdi. Ben de konuşmanın bölümler halinde çevirisini yapmaya çalıştım. Bu muhteşem bilgi yağmuru üzerine ben de Güney Sibirya bölgesinden taş aletlerin teknolojilerine dair bir sunum yaptım. Sorular-yanıtlar. Yorumlar. Tartışmalar. Güzel bir Cuma günü öğleden sonrasını her yerde bulamayacağımız bir bilgi şöleni havasında yaşadık. Cem Gürdeniz amiralimize, her şey için bir kez de buradan içten teşekkürlerimizi sunmak istiyorum.

İstanbul’da ikinci sunumumuzu, Ön Türk Akademisi’nin Kadıköy Belediyesi, Kozyatağı Kültür Merkezi’nde organize ettiği toplantıda gerçekleştirdik. Akademi başkanı Vedat Köle dostumuza........

© Veryansın TV