Diğer

T24 Haftalık Yazarı

07 Eylül 2025

Amerikan demokrasisinin en büyük icatlarından biri sandık değil, sandığın sınırlarıdır. Bazen seçim bölgeleri öylesine eğilip bükülür ki kaybetmek imkânsız hale gelir.

Gerrymandering bir siyasi partinin seçim bölgelerinin sınırlarını kendi lehine ve rakibinin aleyhine olacak şekilde kasıtlı olarak çizmesi anlamına gelir. Amacı bir partinin toplamdaki oy oranıyla orantısız bir şekilde daha fazla sandalye kazanmasını sağlamaktır.

ABD'de seçim bölgelerinin sınırlarını çizme görevi eyaletlerin Temsilciler Meclislerine, diğer bir deyişle oradaki çoğunluk partisine verilmiştir.

Deyim 1812'de Massachusetts Valisi olan Elbridge Gerry'den gelir. Onun döneminde çizilen ve bir ejderhayı (salamander) andırdığı için eleştirilen garip şekilli bir bölge muhalifler tarafından Gerrymander olarak adlandırılmış ve terim literatüre geçmiştir.

Normalde seçimler halkın iradesini sandığa yansıtır. Ancak Gerrymandering devreye girdi mi sandık artık bir kandırmaca kutusuna dönüşür. Nüfus ve oylar aynıdır, ancak sınırlarla biraz oynanmıştır. Sonuç azınlığın çoğunluk olması, çoğunluğun azınlığa dönüşmesidir. Halkın iradesi bilgisayar başında şekil çizen politikacılara teslim edilmiştir.

Çoğunlukla Cumhuriyetçi başkanların atadığı ABD Yüksek Mahkemesi yargıçları Gerrymandering'in hukuki değil, siyasi bir mesele olduğunu söyleyerek kürtaj hakkında yaptıkları gibi topu eyaletlere atmıştır.

Cumhuriyetçilerin eyalet meclislerinde çoğunlukta olduğu eyaletlerde kurtlar sürüyü istediği gibi yiyebilmekte, çoban sadece izlemektedir. Kaliforniya gibi bazı eyaletler bağımsız komisyonlarla bu çarpıklığı düzeltmeye çalışmakta ama çoğunda hâlâ çizgi çizerek iktidar mühendisliği devam etmektedir.

Gerrymandering Amerikan demokrasisinin en önemli çelişkilerinden biridir. Vatandaş oy vermeye gider, fakat kaderini haritacı politikacılar çoktan çizmiştir. Bu yüzden ABD’de seçim sonucu bazen halkın değil, cetvelin, kalemin ve yapay zekanın eseridir.

Amerikan demokrasisi seçimleri halkın mı, yoksa haritayı çizenin mi kazanacağı sorusuyla yüzleşmek zorundadır.

Gerrymandering demokrasiye yapılan estetik bir vandalizmdir.

Bazen seçim bölgeleri öyle şekillere bürünür ki Picasso mezarından kalksa “Ben bile bu kadar soyut çizemem” der. Ejderhaya benzeyen bir eyalet, timsah gibi uzanan bir bölge, hatta kahve lekelerine ya da Rorschach testine benzer seçim haritaları yapılır. Halkın iradesiyle ilgisi yoktur ama bir modern sanat sergisinde boy gösterirse hiç yadırganmaz.

Günümüzün çoğunluk partisindeki Amerikan siyasetçisi bilir ki seçim kazanmak için doğru bilgisayar programını bulmak yeterlidir. Rakip partinin oylarını ince dilimler hâlinde bölmek ve kendi oylarını ise kalın bir pasta dilimine toplamak seçimi kazandırır. Buna demokrasi değil, mutfakta yapılan aşçılık denir.

Haritayı çizdin mi güvenli koltuklar oluşur. Siyasetçinin aklına artık seçmen gelmez. Rakibin koltuğunun kayması yeterlidir. Böylece meclis halkı temsil etmekten çok bir kayıkçı kavgası tiyatrosuna dönüşür. Anglosaksonların o çok övündükleri uzlaşma kültürü kaybolur.

Siyahların, Latinlerin ya da gençlerin yoğun olduğu mahalleler ince ince doğranır. Böylece toplu halde bir temsil elde etmeleri engellenir. Demokrasi mozaik kırığına dönüşür.

Yüksek Mahkeme “Evet, bu çok çirkin görünüyor ama bizim işimiz değil” kararını verir ve Gerrymandering'i frenleme işini eyalet politikacılarının vicdanına bırakır. Yani mahkeme hakemliği reddeder, oyuncular da her türlü sahtekarlığı yapıp gole giderler. Halkın oyu fazla bir şey ifade etmez.

Demokrasinin temelini halkın kendi temsilcilerini seçmesi fikri oluşturur. Ancak Gerrymandering bu temel ilkeyi manipüle etmek için tasarlanmış ve son zamanlarda bilgisayarların ve yapay zekanın sayesinde giderek daha sofistike hale gelmiş demokrasi düşmanı bir uygulamadır.

Paketleme: Rakip partinin destekçilerini mümkün olduğunca az sayıda bölgede toplamak. Bu bölgeler rakibin ezici çoğunlukla kazanacağı bölgeler haline gelir, ancak bu yüksek oy oranı diğer bölgelerde geçerli olmadığı için boşa gider. Rakip partinin geri kalan oyları diğer bölgelerde yetersiz kalır.

Bölme: Rakip partinin destekçilerini çoğunluğu oluşturamayacakları şekilde çok sayıda farklı bölgeye dağıtmak. Bu sayede rakibin oyları etkisiz hale getirilir ve Gerrymandering yapanların partisi birçok bölgeyi az farkla kazanır.

Günümüzde bu stratejiler karmaşık bilgisayar yazılımları, seçmen davranışına dair büyük veri ve kesin demografik bilgiler kullanılarak inanılmaz bir hassasiyetle uygulanabilmektedir.

Bence Gerrymandering'in yol açtığı en büyük problem seçmen iradesinin ihlalidir. Normal olarak seçmenler temsilcilerini seçmek için oy kullanırlar. Ancak burada tam tersine temsilciler hangi seçmenlerin kendilerine oy vereceğini belirler. Bu "Seçmenin temsilciyi seçmesi" değil, "Temsilcinin seçmeni seçmesi" anlamına gelir.

Gerrymandering’in en büyük zararı temsil adaletini ortadan kaldırmasıdır. Normal şartlarda seçim bölgeleri nüfusun dağılımını eşit biçimde yansıtmalıdır. Ancak sınırlar keyfi olarak değiştirildiğinde azınlıkta kalan bir parti bile sandıktan çoğunluk gibi çıkabilir. Bu durum halkın iradesi ile........

© T24