Diğer

28 Ağustos 2025

Endonezya, son dönemde değişik vesilelerle gündemimize geldi. Her gündeme gelişte, Endonezya Türkiye karşılaştırmaları yaptık.

Birincisi, Endonezya Cumhurbaşkanı Nisan 2025’te Türkiye'yi ziyarete geldi. İkincisi, birkaç gün önce 17 Ağustos 2025’te Endonezya bağımsızlığının 80’inci yılını kutladı. Üçüncüsü kişisel bir olay: 2014 yılı yazında ilk kez Endonezya’ya davet üzerine gittim, birçok gözlemle döndüm.

Bu tarihlerde Türkiye’nin ekonomik göstergelerini Endonezya’nın göstergeleri ile karşılaştırınca, Endonezya’nın daha iyi durumda olduğunu gördüm. Örneğin, 2023 yılından bu yana Endonezya’nın yıllık tüketici enflasyonu ortalama olarak yüzde 2,5 dolayında. Aynı dönemde Türkiye’nin enflasyonu ortalama yüzde 50’nin üzerinde.

Cari denge (ulusal gelire oran olarak) 2020-24 döneminde Endonezya’da ortalama sıfıra yakın, hatta az da olsa fazla veriyor. Türkiye ise sürekli açık veriyor: 2020-24 döneminde ortalama açık oran olarak yaklaşık yüzde 3.

Büyüme Endonezya’da 2022-24 dönemi yüzde 5,2. Türkiye’de ise yüzde 4,3.

2014’te Endonezya’ya ilk gittiğimde öğrenciler yoğun olarak “biz neden daha geri kaldık, nerede yanlış yaptık” diyorlardı. Şimdi ise daha güvenle konuşuyorlar. Türkiye’de de bu sorular akla geliyor, ama daha az sıklıkta. Sanki “yaşayıp gidiyoruz” havası daha hâkim.

Hangi açıdan bakarsak bakalım, Endonezya son 20 yıldır daha istikrarlı bir ülke görüntüsü veriyor. Türkiye ise tersine bir görüntü veriyor. Peki neden? Bana göre önemli bir neden Endonezya’da siyasetin son yıllarda daha istikrarlı ve uzlaşmacı olması.

Endonezya’da siyasetin birçok sorunu ve demokrasi eksiği var. Türkiye’de ise siyaset hep çok gergin. Bu durum büyük ölçüde iktidardan kaynaklanıyor; iktidarın iktidarı bırakmak istememesinden kaynaklanıyor. Uzlaşma değil uzlaşmazlık, hatta “karşı taraf düşman” havası var.

Endonezya, Hint Okyanusu ile Pasifik Okyanusu arasındaki yaklaşık 18 bin irili ufaklı adadan oluşuyor; bunların kabaca 6 bininde insanlar yaşıyor. 2024’te nüfusu 283,5 milyon ve nüfusu en büyük dördüncü ülke. Nüfusun yüzde 88’i Müslüman; dünyada en çok Müslüman bu ülkede var.

Endonezya, Hollanda’nın sömürgesi iken 17 Ağustos 1945’te uzun süren çatışmalar sonrasında bağımsızlık yanlılarının önderi Sukarno bağımsızlık ilan etti ve ilk devlet başkanı oldu. Sonraları Sukarno, popülerliğini uzatmak adına itibarı için önemli harcamalar yaptı, komünistler dahil siyasi tarafları hükümet kurumlarına dahil etti.

Yüksek harcamalar 1963’ten itibaren yüksek enflasyon getirdi. Sukarno’nun komünistlere yakın durmasını ABD hiç affetmedi. 1965’te solcu subaylar anlaşılmaz bir darbe girişiminde bulundu, General Suharto bu darbeye karşı ABD destekli bir karşı darbe yaptı ve 1966 başında vekaleten, 1967’de asaleten başkanlığı ele geçirdi.

Bu süreçte Suharto orduyu Endonezya solcularına karşı harekete geçirdi, bazı sağcı ve Müslüman örgütlerin de katkısıyla “en az 500 bin, kimilerine göre 1 milyon solcu katledildi.” De Jong (Ocak 2019). Katledilenler arasında sola eğilimli olduğu sanılan Endonezya Milliyetçi Partisi’nin ve Müslümanların kitle örgütü Nahdlatul Ulama’nın üyeleri de vardı.

Yani milliyetçiler ve Müslümanlar birbirlerini öldürmüşlerdi, kardeşi kardeşe kırdırmışlardı. 2017’de açıklanan gizli belgelere göre, bu katliamda ABD elçiliği Endonezya ordu ve polisine teknik, askeri ve parasal tüm........

© T24