Afganistan üzerine okuduğumuz kitaplarda, makalelerde ve dinlediğimiz konuşmalarda, ülkenin coğrafyası ve konumunu tanımlamak için sıkça ‘Asya’nın Kalbi’ ya da ‘Asya’nın Kavşağı’ ifadeleriyle karşılaşırız. Güney Asya, Orta Asya ve Orta Doğu’nun tam kesişim noktasında yer alan Afganistan; doğuda Çin, kuzeyde Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, batıda İran ve güneyde Pakistan ile çevrilidir. Bu stratejik konum, Afganistan’ı yalnızca bir sınır ülkesi değil, aynı zamanda kıtalar arası etkileşimin merkezi haline getirmiştir. Tarihsel süreçte İpek Yolu’nun ana güzergâhlarından biri Afganistan’dan geçmiştir. Çin’den başlayarak Orta Asya üzerinden Akdeniz limanlarına uzanan kervan yolları, Afganistan’ın dağlık vadilerini, yüksek geçitlerini ve verimli ovalarını kullanmıştır. Bu ticaret ağları aracılığıyla sadece mallar değil, dinler (Budizm, Zerdüştlük, İslam), kültürler ve fikirler de bölgeye taşınmıştır.

Bu tarihsel rol, günümüzde de Afganistan’ın önemini ortaya koymaktadır. Nasıl ki geçmişte İpek Yolu Afganistan üzerinden geçen ticaretin ana damarlarından biri olmuşsa, bugün de Afganistan benzer bir şekilde bölgesel ulaşım ve ticaret ağlarının merkezinde yer alabilir. Bunun en somut örneklerinden biri, son dönemde gündeme gelen Afgan-Trans (Özbekistan-Afganistan-Pakistan, UAP) demiryolu Projesidir.

Bu yazımızda Trans-Afgan Projesi’nin hedeflerini, Özbekistan ve diğer Orta Asya ülkeleri için nasıl bir fırsata dönüşebileceğini ve projenin önünde duran engelleri ele alacağız.

Özbekistan-Afganistan-Pakistan (UAP) demiryolu projesi nasıl başladı?

Proje, Afganistan’ın önceki cumhuriyet döneminde 2018’de gündeme alınmış; ilk somut adımlar ise Şubat 2021’de atılmıştır. Bu tarihte üç ülke, Taşkent’te planlama ve inşa için bir yol haritası belirleyen üçlü anlaşmayı imzalamıştır. Taliban’ın Kâbil’de yeniden iktidarı ele geçirmesiyle Eylül 2021’de öngörülen inşaat başlangıcı rafa kalksa da fiilî Taliban yönetimi kısa süre sonra projeye yeniden katılma niyetini açıklamıştır. Temmuz 2022’de Afganistan kesiminde en uygun ve maliyet etkin güzergâhın belirlenmesi amacıyla keşif çalışmaları başlatılmış; Mayıs 2023’te Taşkent’te ortak geliştirme çabalarını koordine etmek ve uygulamayı hızlandırmak üzere resmî bir proje ofisi açılmıştır. Aynı yıl temmuzda taraflar, İslamabad’da müzakerelerin son aşamasına geçmeyi kararlaştırmıştır. Mayıs 2024’te Özbekistan Ulaştırma Bakanı İlhom Mahkamov bir mühendis ekibiyle Afganistan’ı ziyaret ederek inşaata hazırlık sürecini başlatmıştır.

7 Temmuz’da İslamabad’da Pakistan ve Afganistan dışişleri bakanlıkları arasında yapılan ilk “Müsteşar Yardımcısı Düzeyi Mekanizması” toplantısında iki ülke, UAP demiryolu projesine ilişkin Çerçeve Anlaşma’nın........

© Stratejik Düşünce Enstitüsü