İran’ın bölgesel güvenlik stratejisi, vekil güçlerin caydırıcılığı ve istihbarat sistemi olmak üzere iki temel sütun üzerinde inşa edilmişti. İran yanlısı milis yapıların askerî kapasitesi ağır darbe alırken aynı süreçte Mossad, İran içindeki insan istihbaratı ağını derinleştiriyordu. İstihbarat zafiyeti içeriyi savunmayı imkânsız hâle getirdi.

• CİHAT ARPACIK
• 24 Haziran 2025

İran, 1979 devriminden itibaren “devrim ihracı” ekseninde şekillenen güvenlik doktrinini, vekil güçler aracılığıyla bölgesel nüfuzun temel aracı hâline getirdi. Ancak 2025 yılı itibarıyla bu strateji ağır bir çöküş yaşıyor. İsrail’in koordineli saldırıları sonucunda Hizbullah ve diğer vekiller büyük ölçüde etkisiz hale getirildi ve nihayetinde İran doğrudan askerî hedefe dönüştürüldü. Böylece on yıllardır sürdürülen “uzaktan caydırıcılık” modeli çöktü, doğrudan müdahale dönemi başladı.

Oysa İran, devrim sonrası dönemde düşmanla doğrudan yüzleşmeyi değil onu çevreleme ve yıpratma stratejisi gütmüştü. Bu kapsamda, Lübnan’da 1982’den itibaren Hizbullah’ın inşasıyla İsrail’i güneyden baskılamaya, ABD işgali sonrası Haşdi Şabi benzeri paramiliter yapılarla Irak’ta nitelikli bir güç odağı haline gelmeye, Suriye’de 2011 sonrası iç savaşla birlikte “lojistik koridor” inşa etmeye, Yemen’de ise Husi kontrolüyle Kızıldeniz’e açılmaya çalıştı. Bu yapı, İran’ın sınırlarını ileriye taşıyarak kendi topraklarını doğrudan savaş alanı olmaktan uzak tutmasını sağladı. İran vekilleri, yalnızca savaş aracı değil, aynı zamanda bir diplomatik pazarlık enstrümanıydı. Nükleer müzakerelerde Batı’nın güvenlik algısı üzerindeki baskının da parçasıydılar. Ancak İsrail’in uzun vadeli planlaması ve teknolojik üstünlüğü bu doktrinin zaaflarını görünür kıldı.

İsrail 2024 yılında başında başlattığı saldırılarla Hizbullah’ın füze rampalarını, komuta merkezlerini hatta direkt komutanlığını hedef aldı. Savaşın başında yoğun füze saldırıları gerçekleştiren Hizbullah, kısa sürede İsrail’in hava ve sinyal istihbaratı kapasitesi karşısında etkisiz kaldı. Hizbullah, Lübnan siyasetinde de “korkulan” bir yapı olmaktan çıkarıldı ve nihayetinde artık İsrail’e karşı bir tehditten çok moral düzeyde bir sembole dönüştü.

ABD’nin istihbarî ve askerî operasyonları sonucu Haşdi Şabi’nin komuta yapısı hedef alındı. Saldırılar sonrasında, taktiksel kabiliyetleri felç oldu, ABD üslerine yönelik saldırılar sona erdi, İran’a bağlılık yerini pragmatizme bıraktı.

Suriye’de İran milis varlığı 2022 itibarıyla zaten büyük kayıplar vermişti. İsrail’in aralıklı hava saldırılarıyla Suriye’deki İran varlığının beli kırılmıştı. Rusya’nın saha önceliği hatta yer yer İsrail’in Suriye’deki İran’ı vurmasından mutlu olması bu durumun zeminin hazırlayan etkenlerden biri oldu. İç savaş sürecinde Suriye ordusunun çökmesiyle saha bu milis örgütlerce tutuluyordu. Ancak savaşın çok uzun sürmesi milislerin savaşma motivasyonunu tırpanlamıştı. 2024 biterken İran’ın, Irak üzerinden Suriye-Lübnan’a uzanan lojistik koridoru fiilen ortadan kalktı.

Vekillerin etkisizleşmesiyle İran........

© Perspektif