19. yüzyılda dünya başkenti kabul edilen Paris, önemli sanat insanları nedeniyle kültürel bir güç olmasının yanında önemli gelişmelerin ilk görüldüğü bir yer olarak da tarihe geçti.

Honore de Balzac, Victor Hugo, Stendhal, Gustave Flaubert, Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Arthur Rimbaud, Prosper Merimee ve Alexandre Dumas gibi edebiyat tarihinin önemli yazarlarının eserlerini verdiği o yıllarda, Paris de büyük bir değişim geçirdi.

Walter Benjamin’in, Ahmet Cemal’in çevirisiyle yayınlanan Pasajlar kitabı, birçok şey altüst olup yenilenirken, dünyayı etkileyen o kültürel ortamın özelliklerini anlatır. Bu gelişmelerin, Osmanlı aydınlarından başlayarak Cumhuriyet’in kurucu kadrolarına da yansımaları olacaktır.

Hatta Osmanlı sarayı da bu gelişmelerin dışında kalmak istemez. 1867’de Sultan Abdülaziz (1830-1876) Paris’e gittiğinde yanında Şehzade Abdülhamit (1842-1918) de vardır.

Tevfik Çavdar ise, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950 kitabında, Osmanlı aydınlarının İstanbul’daki baskı ortamından kurtulmak için o yıllarda Paris’e gittiklerini anlatır. Osmanlının elit aile çocukları Paris’tedirler. Son dönem Osmanlı aydın ve yazarlarının ilham kaynağı da 19. yüzyıl Paris’i olur.

Cumhuriyeti kuran kadroları yetiştiren Osmanlı aydınları, 19. yüzyıl Paris’inin kültürel ve sosyolojik değişiminden etkilenerek bunların Osmanlı’da da olmasını isteseler de başaramazlar.

“1867 yılının ortalarına kadar Namık Kemal, Ziya Bey, Ali Süavi, Reşat Bey, Nuri Bey, Agah Efendi, Mehmet Bey, Rıfat Bey ve Hüseyin Vasfi Paşa Paris’e kaçmış bulunuyorlardı. Şinasi, zaten 1865’ten beri Paris’te bulunmaktaydı.”

“Yeni Osmanlılar” adıyla anılan bu aydınlar, derneklerini Avrupa’da da kurarak çalışmalarını sürdürürler ama bir süre sonra aralarında görüş ayrılıkları ortaya çıkınca İstanbul’a dönerler.

“Nitekim yurda dönüşlerinde Hugo, Montesquieu, Lamartin, Voltaire, Moliere ve Rousseau gibi yazarların yapıtlarını Türkçeye çevirdiler. Daha ilginci, Namık Kemal’in çevresinde toplanarak, İbret gazetesinin çıkmasını sağladılar. Namık Kemal, Ebuziyya Tevfik, Reşat Nuri bu gazetede çalışıyorlardı. 1872 Haziran ayında çıkan ilk sayı İstanbul’da büyük olay yarattı. ‘Gazetenin ilk sayısının çıktığı gün, İstanbul sokaklarında alışılmamış bir canlılık vardı. Halkı her şeyden daha çok gazeteyi çıkaran Jön Türklerin adları etkiliyordu. İlk sayı çabucak satıldı. O gün beş bin nüsha olarak ikinci baskı yapıldı. Bu ilk sayının hepsi toplam olarak 25 bin nüshayı buldu.”

Ancak dört ay sonra İbret kapatıldı ve yazarları da değişik yerlere sürgün gönderildi.

Paris’in dünyayı etkileyen ilkleri

Tüm dünyayı etkileyen birçok gelişme 19. yüzyıl Paris’inde........

© Muhalif