Deizm kavramı, Latince “Tanrı” anlamına gelen “Deus” kelimesinden türetilmiş, 17. ve 18’inci yüzyıllarda Hıristiyan Avrupa’da -özellikle İngiltere ve Fransa’da- kendine yer bulmuş inançsızlık sorunudur. Her ne kadar zorlama tabirle “yaradancılık, tanrıcılık” gibi isimlerle anlatılmaya çalışılsa da aslında ateizm ile arasında fazla fark yoktur.

Deizm kavramı, “Teizm”in karşıtı olarak Kalvinci düşünür Pierre Viret’in “Instruction Chrestienne” adlı eserinde kullanılmıştır. Deizm’e ilk inanan kişinin İngiliz filozof Edward Hebert (1583-1648) olduğu fikri, deist düşünürler tarafından yaygın kabuldür. Deist düşünce, 17. yüzyılda İngiliz düşünür Edward Hebert, Charles Blount, John Toland, Anthony Collins ve Matthev Tindal gibi düşünürler tarafından yaygınlaştırılmıştır.

Deist düşünce üzerinde duran kişilerden birisi İrlandalı filozof Jonh Toland (1670-1722)’dır. Deizm’in Fransa’da yaygınlaştırılmasını sağlayan kişilerin başında ise Voltaire ve Rousseau gelmektedir.

Deizm düşüncesinin özünü en iyi anlatan cümle, Fransız filozof Voltaire (François Marrie Arouet/1694-1778)’ın şu sözleri olmalıdır: “Tanrı olmasaydı biz O’nu icat etmek zorunda kalacaktık, ama bütün tabiat O’nun var olduğunu bize haykırmaktadır”.

Yaratıcı fikrini hararetle savunan deist Voltaire, yaratıcı dışındaki her şeyi (din, peygamber, kitap vb.) inkâr bağlamında ise şöyle demektedir: “Tanrı düşüncesinden başka her şey saçmadır”.

Deizm, mükemmel bir yaratıcıyı kabul etmesi cihetiyle ateizm, agnostisizm ve politeizm gibi inançlardan ayrılır. Yaratıcının ilim, irade, kudret sıfatları ve hüküm koyma yetkisinin sınırlandırması cihetiyle de İslâm inancından ayrılır.

Ateizm’in yaratılış hakkındaki sapkınlığı ve mükemmel yaratıcıyı inkârı ile “Deizm”in mükemmel bir yaratıcıyı kabul edip, yaratıcının ilim, irade ve kudret sıfatları ile yaratıcının hükümranlığını (otorite), affetme, cezalandırma, kısacası hüküm/kural koyma yetkisini inkârı da sorunludur. Deizm, sadece burada kalmaz, yaratıcının vahyini, peygamberlerini, kitaplarını........

© Milli Gazete