Kazanılmış hak, doğduğu anda yürürlükteki hukuka tam uygunluk içinde tamamlanan; kişiye somut, fiilî ve korunmaya değer bir menfaat sağlayan ve artık geriye dönük müdahaleye kapalı hâle gelen statüdür. Bu hak, soyut bir beklenti değil; birel bir işlemle kişiye özgülenmiş, sonuçlarıyla birlikte fiilen hayata geçmiş ve hukukun koruması altına girmiş bir hukuki durumdur. Doğum anı hukuka aykırılık taşıyorsa — yokluk, açık hata, hile veya gerçeğe aykırı beyan söz konusuysa — ortada kazanılmış hak değil, düzeltilmesi gereken bir işlem vardır.

Kazanılmış hakların korunması, Anayasa’nın hukuk devleti ilkesinin, hukuki güvenliğin ve idari işlemlerin geriye yürümemesinin doğal sonucudur. İdare hukuka uygun olarak verilmiş bir statüyü; yönetmelik değişti, meclis kararı alındı, sonradan hata fark edildi ya da şikâyet geldi gibi sebeplerle ortadan kaldıramaz. Hukuk devleti, idarenin görüş değiştirmesinden değil, kişilerin öngörülebilirliğinden güç alır.

Bu nedenle, mevzuata uygun biçimde düzenlenmiş bir işyeri açma ve çalışma ruhsatı, işletme açısından kazanılmış hak doğurur; idarenin sonradan değişen yaklaşımı veya koşullar, bu hakkı geriye dönük olarak ortadan silemez. Hukuk değişebilir; ancak haklar geriye doğru yıkılamaz.

Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu’nun 22/12/1973 tarihli, E:1968/8, K:1973/14 sayılı kararına göre; idare, yokluk, açık hata veya ilgilinin hilesi gibi ağır hukuka aykırılıklar içeren işlemleri süreye bağlı olmaksızın geri alabilir. Ancak bunlar dışındaki hukuka aykırılıklar, yalnızca yasal dava açma süresi içinde geri alınabilir; süre geçtikten sonra işlem hukuki sonuçlarıyla birlikte korunur.

KAZANILMIŞ HAKKIN KABUL EDİLDİĞİ HALLER

- Ekmek fırını, yapı kullanma izin belgesinde başından itibaren “fırın” olarak tescillenmiş ve yapı ruhsatı Geçici 3. maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce alınmışsa; sonradan getirilen yüzölçümü (250 m²) ve diğer teknik kriterler uygulanamaz. Bu durumda taşınmaz, kazanılmış hak statüsündedir ve ruhsat talebinin reddi hukuka aykırıdır.

Danıştay 4. Daire, T. 16.10.2023, E.2023/6877, K.2023/5473 “Taşınmazın yapı kullanma izin belgesinde niteliği ‘fırın’ olarak belirtilmiş ve yapı ruhsatı, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’e eklenen Geçici 3. maddenin yayımlandığı 13.04.2007 tarihinden önce verilmiştir. Bu nedenle, ruhsatlandırma için sonradan getirilen ‘işyerinin en az 250 m² olması’ şartı uygulanamaz. Davacının taşınmazı geçici madde kapsamında kazanılmış hakka sahiptir. Bu nedenle ruhsat başvurusunun reddine ilişkin işlem hukuka aykırıdır.”

- İşyeri açma ve çalışma ruhsatı, tesis edildiği anda hukuka uygunsa; sonradan içkili yer bölgesi sınırlarının değiştirilmesi bu ruhsatı hükümsüz kılmaz. Belediye meclisinin bölge belirleme yetkisi, geçmişte hukuka uygun şekilde alınmış ruhsatları geriye dönük olarak ortadan kaldıramaz; ruhsat iptal edilmeden faaliyetin durdurulması mümkün değildir.

Danıştay 2. Daire, T. 30.05.2023, E.2021/3846, K.2023/3052 “Kazanılmış hak, doğduğu anda hukuka uygun şekilde tamamlanan ve daha sonra mevzuat değişse dahi korunan haktır. Hukuka uygun olarak alınmış işyeri açma ve çalışma ruhsatları, sonradan ortaya çıkan yeni durumlar nedeniyle hukuka aykırı hâle getirilemez. Belediye meclisinin içkili yer bölgesi belirlemiş olması, daha önce ruhsat almış işyerleri için yeniden ruhsat alma zorunluluğu doğurmaz. Ruhsat iptal edilmeden de faaliyetin durdurulması hukuken mümkün değildir.”

- İşyeri açma ve çalışma ruhsatına eklenen talî faaliyet, hukuka uygun bir idari işlem ile verilmişse; bu kazanılmış işletme hakkı, sonradan yayımlanan bir genelgeyle geri alınamaz. Kişinin çalışma özgürlüğü ve mülkiyet hakkına etki eden bu statünün ortadan kaldırılması ancak kanuni düzenleme ile mümkündür; idari tasarrufla kazanılmış hak bertaraf edilemez.

Danıştay 4. Daire, T. 15.01.2024, E.2023/8281, K.2024/265 “Temel hak ve özgürlükler yalnızca kanunla sınırlandırılabilir; kişiler lehine doğmuş kazanılmış haklar da hukuk devleti ilkesi gereği korunmalıdır. Davacıya, salgın döneminde yapılan değerlendirme sonucunda tali faaliyet için işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmiştir. Bu kazanılmış hak, sonradan çıkarılan bir genelgeyle geri alınamaz. Mevzuata uygun olarak verilen ruhsatla oluşan işletme hakkının, idari bir tasarrufla ortadan kaldırılması mümkün değildir.”

- Bir işyeri açma ve çalışma ruhsatı, yanlış belediye tarafından verilmiş olsa bile (yetki sakatlığı), işletmeci ruhsatın alınması sırasında hile veya yanıltma içinde değilse ve ruhsat verildikten sonra dava açma süresi geçirilmişse, idare kendi hatasına dayanarak ruhsatı geri alamaz. Yetki hatası idareye aittir; sonuçları işletmeciye yüklenemez. Bu durumda ruhsat kazanılmış hak doğurur.

Danıştay 4. Daire, T. 09.01.2024, “Dava konusu işyeri açma ve çalışma ruhsatı, yetkili İlçe Belediyesi yerine Büyükşehir........

© Hukuki Haber