Filozof ve eğitimci John Dewey ‘Nasıl Düşünürüz?’ adlı kitabının birinci baskısına şu cümleyle başlıyor: “Ağzımızdan en sık çıkan kelimeler düşünmek ve düşüncedir. Bu kelimeleri öylesine bol ve çeşitli şekillerde kullanırız ki, onlarla tam olarak neyi kastettiğimizi tanımlamak pek kolay değildir.”

Dewey basit olarak şunu söylüyor. Düşünmek ve düşünce kelimelerini çoğu zaman yerli yersiz kullanıyoruz. Yani aslında düşünmekle ilgisi olmayan pek çok eyleme ‘düşünmek’ diyoruz.

DÜŞÜNMEK NASIL BİR ŞEY?

Olur olmaz her şeye ‘düşünmek’ dediğimiz için, bunun aynı zamanda oldukça basit bir şey olduğuna dair bir ön yargımız da vardır. Öyle ya her insan düşünebilir çünkü bu, onun doğasında vardır. Ama işte düşünebilmekle düşünmek aynı şeyler değildir. Birincisi bir yeteneği, bir potansiyeli dile getirirken ikincisi gerçekleştirilen bir eylemi ifade eder.

Pek çok tanımda, insanın en temel niteliklerinden biri olduğu söylenen düşünmenin, aynı zamanda onu diğer canlılardan ayıran bir özellik olarak da ifade edilir. “İnsan düşünen hayvandır” sözünü duymuşsunuzdur. İnsan ve hayvan arasındaki farkı dile getirmeye çalışan bu söz hayvanların düşünemediğini varsayar. Oysa hayvanlar da düşünebilir.

Örneğin, içgüdüsel bazı davranışlarını düşünceyle tamamlarlar. Hayvanlar için avlanmak böyle bir eylemdir. İçgüdüsel olarak karnını doyurmak isteyen aslanlar, ceylanı yakalayabilmek için stratejik olmasa da taktiksel düşünüp topluca hareket edebilirler. Ceylanlar da hayatta kalma içgüdüleriyle kaçarlar ama bu kaçış sırasında onlar da kendi taktikleriyle aslanları kandırmaya çalışırlar.

Ya da şempanzeler, böcekleri yuvalarından çıkartabilmek için ağaç dallarını çubuk olarak kullanırlar. Bu, onların alet yapmayı, hatta amaçlarına yönelik planlama yapmayı becerebildiklerini, deneyimle öğrenebildiklerini ve belli bir ölçüde neden-sonuç ilişkileri kurabildiklerini gösterir. Bir başka deyişle, onlar da düşünebilirler. Kavrayabilirler, anlayabilirler, karar verebilirler, çözüm üretebilirler.

Öyleyse düşünebilmek bizi diğer canlılardan ayıran bir özellik değil mi?

DÜŞÜMEK DERKEN NE KASTEDİYORUZ?

Orhan Hançerlioğlu, Felsefe Ansiklopedisinin........

© Gazete Pencere