Krajem 19. veka, na svetu su postojala tri univerzitetska sistema: nemački, francuski i engleski. Sva tri su imala ove zajedničke karakteristike: slobodu od crkvene kontrole, ukidanje naslednih prava na nastavničke pozicije, jasno razlikovanje sekundarnog i visokog obrazovanja, i centralno mesto za moderne prirodne, društveno-humanističke i tehničke nauke u kurikulumu. Otprilike kao i danas. Ali, bilo je i razlika među njima.

Engleski sistem je na Oksfordu i Kembridžu mahom obrazovao jedino buduću gospodu. Francuski je bio krajnje centralizovan i nedovoljno otvoren prema naučnim istraživanjima i akademskim slobodama. Otprilike kao što se planira u našoj Republici. A nemački sistem bio je model autonomnog ili „slobodnog univerziteta“ kao jedinstva slobodne nastave i slobode nauke. I što je model od kojeg moramo da učimo danas, kada su univerziteti Srbije u pobuni i na udaru. Jer, slobodni univerzitet je i ta ključna institucija koja donosi prestiž državi i naciji. Nema nacionalne slobode bez slobodnog univerziteta.

Centralnu ulogu u formiranju „slobodnog univerziteta“ imao je Vilhelm fon Humbolt, ali i specifični društveni i istorijski kontekst. A to je reforma javnog sektora u Pruskoj nakon vojnih poraza od Napoleona, nova logika promocije univerzitetskih nastavnika (jedino na osnovu istraživačkih rezultata, kao i danas), ali i poraz Francuske u Francusko-pruskom ratu (1870), o čemu iscrpno piše pedagoškinja visokog obrazovanja Biljana Bodroški Spariosu (2017). Nakon ovog rata, francuski političari su shvatili da je pruska pobeda ukazala upravo na superiornost nemačkog univerzitetskog sistema. I Francuska, a pre toga Nemačka (sproću Napoleona), skapirale su da se ratovi pre svega dobijaju ili gube na polju – visokog obrazovanja.

Univerzitet u revoluciji

Duh slobodnog naučnog istraživanja, započet u okvirima Naučne revolucije i tadašnjih naučnih društava iz 17. veka, nije dominirao kulturom univerziteta sve do pruske reforme početkom 19. veka. Do tada su Pariz ili Sorbona još uvek bili svojevrsna „Meka“ za profesore i studente širom Evrope. Međutim,........

© Danas