Evlerde, sokaklarda, okullarda kısacası kamusal ve özel alanların tümünde çocuklar nüfusun bir bölümünü oluşturuyor. Çocukların bu alanların tamamında haklarının korunması için yapılan çalışmalar son yıllarda birden fazla başlıkta şekillendi. O çalışmalara imza atan sivil toplum kuruluşlarından biri de Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği.

Hem istismarı önlemeyi hem de çocukların birey olarak saygı görmesini amaçlayan "Çocukların bedensel söz hakları vardır" kampanyasının çıktılarını ve "bedensel söz hakkı" kavramının çerçevesini Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği Önleyici Çalışmalar Uzmanı ve Psikolog Nurgül Öz ile konuştuk.

Öncelikle çocuğun bedensel söz hakkı nedir? Bu hakkın sınırları nerelerde başlar ve biter?

Seçme, karar verme, saygı görme, hayır deme, merak etme, soru sorma, bilimsel ve güncel bilgiye erişme, bilgilendirilme, keşfetme, gizlilik, katılım, güvende olma, bütünlük hissi… tüm bunlar çocuğun bedensel söz hakları kapsamındadır. Bedensel söz hakkı, bedensel otonomi, bedensel özerklik demektir; yani kişinin bedeni üzerinde söz ve kontrol sahibi olması. Bu sadece yetişkinlerin bedenleri için değil, çocukların bedenleri için de geçerlidir.

Bedenine yönelik baskı ve zorlama içeren, onayı alınmadan gerçekleştirilen her davranışın çocuğa gelişimsel açıdan zarar vereceğini, bedeninde ve ilişkilerinde izler bırakacağını unutmamalıyız. Ayrıca beden sadece fiziksel beden değildir; duygular, hisler, duyumlar, düşünceler; tüm bunlar bedenin bileşenleridir. Bedeni bir bütün olarak ele almalıyız.

Bu mesele bir nevi farkındalık gerektiriyor haliyle yaygınlaşmasını nasıl sağlanabilir? Ebeveynler bu konuda nasıl bir yol izlemeli?

Evet, toplumsal dönüşüm çok önemli. Kişisel sınırlar ailede oluşmaya başlar. Yetişkinler destek sunar ve eşlik ederken sadece çocuğu değil onun haklarını da korumalı; bu hakları öncelikle kendileri kabul ve teslim etmeli.

Ebeveynler için önerebileceklerim:

• Çocukların bedenlerinin kendilerine ait, özel ve değerli olduğunu kabul etmek.

• Çocukların hakları olduğunu unutmamak, kendi bedenleri üzerindeki söz haklarını tanımak.

• Bedenlerine yönelik her müdahaleden önce bilgi vermek, onay almak.

• Cinselliği yaşamın süreğen ve olağan bir parçası olarak görmek. Buna seks pozitif ebeveynlik diyoruz.

• Cinselliği, “ayıp”, “günah”, “hiç yakışmıyor” gibi kelimeler kullanarak utanç ve suçluluk duyguları ile ilişkilendirmemek.

• Genital organlardan bahsederken bilimsel isimlerini kullanmak.

• Genital organlar ve cinsiyeti; övünç ya da utanç aracı olarak kullanmamak.

• Bilgi sahibi olunmayan konularda “bilmiyorum ama araştıracağım” diyebilmek.

• Açık iletişim kurmak ve hiçbir kelimeyi tabu haline getirmemek; sır vermemek ve sır hakkında konuşmak.

• Sebebini açıklayarak sınır çizmek.

• Eğitim kurumlarından bu konularda bilgilendirici seminer ve eğitimler talep etmek. Güncel kitap ve yayınlardan faydalanmak.

Bizim bu konudaki temel kitapçığımız açık kaynak olarak web sitemizde erişilebilir. Kitapçıkta bulunan “çocuğun bedensel söz haklarını tanıyan yetişkinin kontrol listesi”ni inceleyerek yetişkinler kendilerini değerlendirebilirler. Kitapçığa basılı olarak ulaşmak isterseniz bizimle iletişime geçebilirler.

Günümüzde çocuğun bedensel söz hakkını ihlal eden en yaygın davranışlar ve durumlar size göre nelerdir?

Çocuğun hayırlarını duymamak, istemedikleri bir eyleme zorlamak, utandırmak, sınır ihlalleri (zorla öpmek /sevmek /sıkıştırmak vb.) çocuğu nesneleştirme, pasifleştirme, yaşa bağlı ayrımcılık, bedeni ve cinsel gelişimine dair bilimsel bilgiden mahrum bırakma, bedenleri üzerinde tahakküm kurma, bastırma, ifade alanı tanımama (sen anlamazsın, yaşın küçük, çok ayıp, hiç yakışmıyor vs.)

Çocuğun "hayır"larını duymamak, “hayır”larını şımarıklık, huysuzluk, uyumsuzluk olarak değerlendirmek, onlardan sorgusuz sualsiz bir itaatkarlık beklemek, en yaygın ihlal. Çocuk her koşulda, her yetişkine saygı duyması gerektiği mesajını alırsa, yetişkinden gelen her davranışı koşulsuz doğru ve kabul edilebilir görebilir. Bu algı çocukların istismar edilmesinin önünü açar. Bu nedenle çocuklar rahatsız hissettikleri durumları ifade ettiğinde........

© Bianet