Ankara’da, Konya yolu üzerinde, bir emniyet binasının caddeye bakan tarafındaki, Mustafa Kemal Atatürk’ün "Herkesin polisi kendi vicdanıdır fakat polis vicdanı olmayanların karşısındadır” slogan sözü hafızamda asılı durur. Fakat, Soma, Aladağ, Pamukova, Sincan, Kartalkaya faciaları ve Çorlu tren kazası gibi siyasetçiler görevini ihmal ettiği için önlenemeyen felaketler ya da siyasi nitelikli davalar gündeme geldiğinde siyasetçiler "Bağımsız ve tarafsız hâkimler vicdani kanaatlerine göre karar verir” diyerek sorumluluklarını “hakimin vicdanı” arkasına gizleme çabalarına karşı içimde büyümekte olan vicdani rahatsızlık gittikçe güçleniyor.

Nedir vicdan? Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde ”Kişinin kendi davranışlarına, ahlak kurallarına göre hüküm vermesini sağlayan içsel denetim mekanizması” olan “vicdan" Kişinin kendi davranışlarını ahlaki açıdan doğru ya da yanlış olduğunu ayırt etmesine yarayan, pusula gibi yol gösteren, iç huzuru ya da pişmanlık oluşturan içsel bir ses veya manevi bir duygudur. İngilizcesi “conscience” kelimesi de aynı anlama gelir; “temiz vicdan” anlamında "clear conscience" ve “suçluluk duygusu” anlamında "guilty conscience" olarak kullanılır.

Vicdan, doğuştan gelen içgüdülerin çevresel faktörlerle etkileşimiyle şekillenir. Bebeklikte evrimsel empati mekanizmalarıyla oluşmaya başlar, çocuklukta ebeveynler, öğretmenlerden "iyi, kötü, doğru ve yanlış" kuralların öğrenilmesiyle gelişir. Din, gelenekler, yasalar gibi dış normlarla vicdani kalıplar oluşur, deneyimlerle olgunlaşır, başarı veya pişmanlıklarla güçlenir veya değişir. Diğer bir anlatımla vicdan, insanın fıtratındaki temel özelliklerin, öğrenme ve kültürün etkisiyle şekillendiği bir "iç mahkeme"dir. Bütün bu etkenler dolayısıyla vicdan kişiden kişiye değişir. “Vicdan” aşırı kişiselleşirse keyfiliğe yol açarak toplum için tehlike oluşturur. O nedenle........

© 9 Eylül Gazetesi