Radu Jude’nin Tarihe Barbar Olarak Geçmek Umrumda Değil adlı filmi, tarihi yalnızca hatırlama değil, yeniden sahnelemenin imkanlarına bakan bir film. 2018 yapımı filmin başlığı, 1941’de Romanya’nın kontrolü altında olan Ukrayna’nın Odessa şehrindeki Yahudi katliamından hemen önce, dönemin Romanya lideri Ion Antonescu’nun sözlerinden alınmıştır: “Tarihe barbarlar olarak geçmemiz umurumda değil.” O cümlenin soğukkanlılığı, filmin bugüne uzanan ahlaki yankısını kurar.

Filmin merkezindeki tiyatro yönetmeni Mariana Marin (Ioana Iacob), devlet desteğiyle düzenlenen bir açık hava gösterisinde, 1941’de Rumen askerlerinin on binlerce Ukraynalı Yahudi’yi katlettiği Odessa Katliamını -ya da etnik temizliğini- yeniden canlandırmak istemektedir. Genel fotoğrafta Mariana, bu yeniden canlandırmayla ülkesinin bastırılmış geçmişiyle yüzleşmesini ummaktadır; ancak yapımın Romanya’nın II. Dünya Savaşı’ndaki suç ortaklığına eleştirel yaklaşması, kısa sürede yerel yetkililerin tepkisini çeker. Artan baskılara rağmen Mariana, projesini sansüre boyun eğmeden sürdürmekte kararlıdır.

Daha derinlerde ise Mariana’nın amacı, unutulmuş bir tarihi hatırlatmaktan fazlası gibidir. Kamusal bir meydanda, ulusal kahramanlık anlatısının içinden geçerek, onun iç boşluğunu görünür kılmak ister. Film boyunca olup bitenleri canlandırmak için yapılan her prova, kanlı tarihle yüzleşmeye duyulan isteksizliği, milliyetçiliğin incelmiş veya kaba saba biçimlerini ve toplumsal belleğin ikiyüzlü savunma reflekslerini açığa çıkarır.

Yönetmen Radu Jude’nin soykırımın temsilini nasıl yaptığı veya nasıl bunun ötesine geçtiğini tartışmaya açmadan önce Romanya’nın soykırımdaki rolüne kısaca dönmek istiyorum. Antonescu’nun ülkesini 1941–1943 yılları arasında Nazi Almanyası’yla ittifaka sürüklediği ve Bakanlar kurulunda yaptığı bu konuşma, Doğu Cephesi’nde başlatılan etnik temizlik operasyonlarının —dolayısıyla Holokost’un— habercisi olur. 1944’te Romanya taraf değiştirip Nazilere karşı savaşır, peşinden Antonescu 1946’da savaş suçlarından idam........

© Yeni Yaşam