İsyancıdan ‘kahraman’ olur mu?

AYHAN DEMİR

Eyüpsultan’daki tarihi kabristanda yıllar sonra bulunan bir mezar, Bosna kamuoyunda geniş yankı uyandırdı. Bosnalı tarihçi Dr. Emir Demir’in araştırmaları neticesinde bulunan bu mezar, Ağustos 1834’de İstanbul’da ölen, Husein Kapetan Gradeşçeviç’e aitti.

Husein Kapetan, bazı Boşnaklarca ‘Bosna ejderi’ olarak adlandırılıyor ve Boşnak tarihinin en önemli isimlerinden biri olarak kabul ediliyor. Bu sebeple kabrinin, memleketi Gradaçats’a nakledilerek, kendi vakfiyesi olan Huseniya Camii haziresine defnedilmesini istiyorlar.

Bu hadisenin, Bosna Hersek’te neden bu kadar taraftar topladığını anlamak için ayan sistemini ve Husein Kapetan Gradeşçeviç’in kim olduğunu iyi bilmek gerekiyor.

Ayanlar, Osmanlı devletinin mali, idari ve askeri işlerini kontrol ediyordu. Gradeşçeviç ailesi ise Bosna vilayetinin ayanlarından idi. Husein Kapetan, o dönemin, Gradaçats şehri ve civarının yerel idarecisi idi.

Takvimler 1820’li yılları gösterirken, Sultan İkinci Mahmut liderliğindeki Osmanlı Devleti, büyük bir reform ve merkezileşme sürecine girdi. Reform çalışmaları, 15 Haziran 1826’da Yeniçeri ordusunun lağvedilmesiyle başladı. Ardından, yüksek seviyeli bir merkezileşme hedefi devreye alındı.

Merkezi hükümet, ülkenin ekonomisi ve toplumsal yapısında etkin bir konuma sahip olan ayanın etki gücünü ortadan kaldırdı. Gelirlerin merkezden toplanarak belli bir ölçüye bağlanması için adımlar atıldı. Bu doğrultuda, 1831 yılında, geleneksel toprak sistemi terk edildi.

Bu süreçte Bosna, merkezileşme ile yerel otonominin; merkezi güçlerle yerel ayanların en önemli çatışma alanlarından biri hâline geldi. Bosnalılar, reform ve merkezileşme politikalarına karşı, isyan ederek, çok büyük tepki gösterdiler.

İkinci Mahmut........

© Yeni Akit