Diğer

25 Kasım 2025

Enflasyon Türkiye’de direniyor. Neden direniyor ve düşmüyor? Bu soruya yanıt vermek için enflasyonun nedenlerine, kaynaklarına yakından bakmak gerekir.

Enflasyonu açıklarken de indirmeye çalışırken de ağırlıklı olarak konunun talep yanına vurgulama yapıyoruz. Halbuki konunun arz yanı en az talep yanı kadar, belki daha da fazla önemlidir.

Bu yazıda enflasyonu belirleyen arz unsurları konusunda yapılan çalışmaları kısaca inceliyorum.

Bu incelemeden çıkan önemli bir sonuç şudur: Dünyada, ama daha çok Türkiye’de birçok sektörde ve dönemde arz enflasyonu yaşanıyor.

Diğer bir sonuç, arz enflasyonunun olduğu dönemlerde ve sektörlerde para politikasının enflasyon üzerinde anlamlı bir etkisi yoktur. Üstelik bu politikanın gelir dağılımına ve üretime olumsuz etkileri vardır.

Türkiye’de arz enflasyonu konusunda en önemli örneği gıda ve konut enflasyonları oluşturuyor. Genel olarak söylersek, teknoloji yarışında geri düşen ve bu yarış için iyi eğitim vermeyen Türkiye’de arz yoluyla enflasyon elbette direniyor.

Yazıyı, Nobel ödüllü iktisatçı Robert Solow’un Türkiye için verdiği bir öğütle bitiriyorum.

Dünyada ve Türkiye’de yaşanan enflasyonun şu nedenlerini gözleyip araştırmalarda görebiliyoruz.

Birinci grupta, iyi bildiğimiz şu unsurlar var; gevşek para politikası, kamu ve özel kesim harcamalarında sıçramalar, bütçe açıkları ve bunların da katkısıyla oluşan iç talep fazlası. Dış talepte de hızlı yükselme olabilir. Bunlara, ekonomiye verilen talep şokları da diyebiliriz.

İkinci grupta son yıllarda öne çıkan nedenler de var; küresel değer zincirlerinde kopmalar veya zorlanmalar, enerji yetersizliği, dahildeki arz yetersizlikleri ve ithalat zorlanmaları. Emek girdisinde de yetersizlikler olabilir. Bu yetersizlikler ek ücret artışları yaratabilir.

Tüm bu zorlanmalar ve yetersizlikler üretimde maliyet artışlarına neden olabilir. Bunlara da kısaca arz şokları diyebiliriz. Ancak dikkat edelim, arz şokları veya arz enflasyonu, maliyet enflasyonu ile benzeşir ama birebir aynı değildir.

Örneğin, elektrik kesintisi elektrik fiyatına yansımayabilir. Diğer yandan, arz yetersizliği hemen fiyata yansıyabilir de. Son dönemde Türkiye’de olduğu gibi, et arzında yetersizlik hemen örneğin lokantada fiyata yansır. Biz de hizmet sektöründe enflasyon düşmüyor deriz.

Küresel değer zincirlerinde zorlanmaların, kopmaların son dönemde şahit olduğumuz önemli örneği, yarı iletkenlerin-chiplerin üretiminde yetersizliklerdir. Nexperia şirketinin ürettiği chiplere önce Hollanda’nın, sonra Çin’in müdahalesi özellikle otomotiv sektörünü vurmuş görünüyor.

Üçüncü enflasyon nedeni fiyatların yükseleceğine ilişkin beklentilerdir. Yüksek enflasyon beklentisine yapısal enflasyon veya yerleşik enflasyon da diyoruz. Yüksek kalan enflasyon beklentileri, parasal aktarım mekanizmasını da bozar. Haliyle, para politikası uygulamasını olumsuz etkiler. “Piyasa katılımcıları anketi” gibi anketler de bu bağlamda yanıltıcı olur.

Dördüncü enflasyon nedeni döviz kurudur. Döviz kuru, Türkiye gibi ülkelerde önemlidir, çünkü üretimde ithal girdiler, yatırımda ithal makina aksamlar kritikdir. Daha önemlisi, yüksek dolarlaşma eğilimi nedeniyle enflasyondan korunmak için dövize her zaman talep vardır.

Geçen yazıda (14 Kasım 2025) arz enflasyonu yaşayan bir ülkeye örnek olarak Venezüella’yı göstermiştim. ABD yönetimleri, özellikle Başkan Trump, ilk döneminde olduğu gibi ikinci deneminde de Venezüella’ya daha da yoğun yaptırımlar ve ambargolar uyguluyor.

Dertleri, bu ülkede 2000’e kadar ABD şirketlerinin ürettiği petrol ve altın gibi maden sahalarını geri almak. Yaptırımlar, ambargolar ve bunların getirdiği teknik yetersizlikler nedeniyle dünyada en yüksek petrol rezervine sahip olan Venezüella, çok az petrol üretimi yapabiliyor. Çünkü üretim altyapısını geçmişte ABD şirketleri oluşturmuştur ve bu altyapı artık çok yetersizdir.

Haliyle, Venezüella petrol ihracatı da genel olarak ithalat da çok sınırlı. Zaten ABD, Venezüella petrolü alan ülkeleri yüksek gümrük tarifeleri ile tehdit ediyor.

Yetmedi, ABD Venezüella’yı sürekli devriye gezen savaş gemileriyle ve uçaklarıyla denizden ve havadan ablukaya almış durumda. Venezüella balıkçıları balık avlayamıyorlar, denize açılanlar kanıtsız “uyuşturucu kaçakçısı” denilerek bombalanıyor. Şimdiye kadar onlarca balıkçı teknesi vuruldu ve 76 Venezüellalı balıkçı katledildi.

Venezüella yıllık tüketici enflasyonu 2024 yaz sonunda yüzde 25’e kadar düşmüştü. Çünkü 2003-2004’te Biden döneminde yaptırımlar bir ölçüde gevşedi, arz arttı. Trump’la birlikte yaptırımlar yoğunlaştı. IMF’ye göre enflasyon şimdi yüzde 200’ü aşmış durumda, çünkü arz yine hızla düştü.

Bir ülkede enflasyonun arz unsurlarından mı, talep unsurlarından mı daha çok etkilendiği sorusu Covid-19 döneminde sıkça soruldu. Özellikle küresel değer zincirlerinde kopmalar enflasyonu etkiliyordu. Bu konu, enflasyona........

© T24