Diğer

15 Temmuz 2025

Prof. Dr. Aslı Gönenç Yapar

Türkiye’de dergiler bir dönem yalnızca haber vermekle kalmaz aynı zamanda bir düşünme biçimi, bir hafıza üretim aracı olarak işlev görürdü. Kapak tasarımlarından dosya konularına, dil tercihlerinden yayın politikalarına kadar her şey dönemin ruhunu yansıtan ve çoğu zaman da şekillendiren tercihlerdi.

Prof. Dr. Aslı Gönenç Yapar, bu dönüşümün en kritik eşiklerinden birinin 1980’lerde Nokta dergisiyle başladığını söylüyor. “Ben yaptığım haberle gündemi belirlerim” diyen Nokta, yalnızca yayıncılığa değil, düşünceye müdahale eden bir rol üstlenmişti. Yapar’a göre dergiler o noktadan itibaren yalnızca bilgi aktarmakla kalmadı, kamusal aklı inşa eden mecralara dönüştü.

Ancak bu zihin açıcı alanlar zamanla “bol resim az yazı”ya indirgenip tek tipleşen bir medya düzenine teslim oldu. Holdingleşen medya yapısı, liberalleşme ve dijitalleşmenin etkisiyle dergiciliğin bağımsızlığı zayıfladı, okurla kurulan ilişki yüzeyselleşti. Bugün haber dergilerinin yokluğu, yalnızca teknolojik bir dönüşüm değil aynı zamanda derin bir kültürel ve düşünsel kopuşun da işareti.

- 1980’ler ve 90’lar Türkiye’sinde haber dergileri yalnızca haber sunan mecralar değil, aynı zamanda belirli bir düşünme biçiminin taşıyıcısıydı. Bu dönemde yayımlanan haber dergileri, kamusal aklı ve gündem oluşturma işlevini nasıl üstlendiler? Siz bu rolü nasıl tanımlıyorsunuz?

Ülkemizde ilk haber dergileri 1950’li yıllarda çok partili hayata geçiş evresindeki dönemde başladı. İlk haber dergisi Metin Toker yönetiminde yayımlanan Akis dergisidir. O dönemde ardı ardına pek çok haber dergisi basın yaşamımıza adım atmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi- Demokrat Parti arasındaki çekişme o dönemin dergilerinin önemli aktörü olmuştur. 60’lı ve 70’li yıllarda ise sağ-sol çekişmesi dergilerin ana aktörüdür. 1980’li yıllar ise haber dergiciliği için bir dönüm noktası olmuştur. O dönemde Ercan Arıklı yönetimde yayımlanmaya başlayan Nokta dergisi haber dergiciliğinin tanımını değiştirmiştir. Haber dergileri genel olarak, ülke ve dünyada bir hafta içinde meydana gelmiş olan siyasal, toplumsal, kültürel, sportif, ekonomik vb. her türlü gelişmeyi ele alan ve derinlemesine irdeleyen ortamlar biçiminde tanımlanmaktadır. O dönemin Nokta dergisi ise “ben yaptığım haberlerle gündemi belirlerim” demiştir. Bu habercilik anlayışından “hangisi doğrudur” sorusunun bana göre net bir cevabı yoktur. Kitle iletişim araçları söz konusu olduğunda hedef kitle ve genel yayın politikası içeriğin belirlenmesinin temel anahtarlarıdır. Haberlerin nasıl ele alınacağını bu iki anahtar kelime belirler.

- 12 Eylül sonrası siyasi atmosfer ile 90’ların ekonomik ve politik dalgalanmaları, haber dergilerinin dili, haber seçimi ve görsel dünyası üzerinde nasıl etkiler yarattı? Bu yıllar dergicilik tarihinde ne tür bir kırılma........

© T24