İsrail’de anayasa hükmünde Temel Kanunlar var. Ancak bunlar değindikleri konuları tam çerçevelemediklerinden yetersiz kalıyorlar. Dolayısıyla yazılı bir anayasa olmadan yürütülen siyasal sistem, yıllar içinde erkler arasındaki dengeyi bozdu. Yasama erkinin zayıflığı, boşluğu yargının içtihat yoluyla doldurmasına yol açtı. Bu durum zamanla yargının, yürütme üzerinde fiilî bir vesayet kurmasına neden oldu. Bugünlerde İsrail’de karşı karşıya kalınan rejim krizi, bu kurumsal dengesizliğin doğal sonucu. Bu yazı, geleneksel yazarlık anlayışının ötesine geçerek, yazar ile yapay zekâ destekli bir düşünce partneri (ChatGPT) arasında gelişen interaktif diyaloglar sonucunda şekillendirilmiştir. Düşünceler, sorular ve cevaplar birlikte yoğrulmuş; nihai metin, bu etkileşimin bir yansıması olarak kaleme alınmış, yazar tarafından gözden geçirilmiş ve düzeltmeler yapılmıştır

Yargı erki rejimi ne zaman güçlendirir, ona ne zaman gölge eder?
Demokratik bir sistemde yargı, yürütme ve yasama erklerini denetlemekle görevlidir. Ancak bu denetim, sınırları çizilmiş ve toplumsal meşruiyete dayalı bir yetkiyle anlam kazanır. Peki ya bu sınırlar yoksa? Ya yargı, denetleyici olmaktan çıkıp sistemin merkezî gücüne dönüşürse?
İsrail örneği tam da bu sorunun canlı bir laboratuvarı haline gelmiş durumda. Devlet yaşamına ilişkin, anayasal güçte ancak yetersiz şekilde yasalaşmış Temel Kanunların varlığına rağmen, yazılı bir anayasaya sahip olmayan bu ülkede, yargı - özellikle de Yüksek Mahkeme - yıllar içinde boşlukları doldurarak adım adım sistem kurucu bir role büründü. Hukuku yorumlamakla yetinmeyip hukuk yaratmaya başlayan bu kurum, Yasama erkinin meşruiyet üretme tekelini tartışmalı hale getirmiştir.

İsrail Örneği: Danışman mı, komiser mi?
Bu anayasa-sızlık rejiminin en çarpıcı tezahürü, ‘Hükümetin hukuk danışmanı’ (Legal Advisor to the Government) pozisyonunda görülüyor. Kanunen açık şekilde tanımlanmamış bu makam, yargı içtihatlarıyla adım adım başsavcı, danışman ve denetleyici güçleri bünyesinde toplamış durumda.
Teamül yoluyla oluşmuş bu makam, son yıllarda İsrail siyasetinin merkezî krizlerinden birine dönüştü. Örneğin, hükümetin hukuk danışmanı Gali Baharav-Miara, 2022’den bu yana yeni hükümetin politikalarına ve atamalarına düzenli şekilde müdahale ediyor; kararları geciktiriyor, hatta engelliyor. Bu tutum, görev tanımı ‘hukuki danışmanlık’ olan bir pozisyonun, fiilen seçilmiş iktidarın üzerinde vesayet uygulayan bir........

© Şalom