Finansal piyasalar, yatırımcı psikolojisinin en belirgin şekilde gözlemlendiği alanlardan biri olup, bireylerin karar alma süreçleri çoğunlukla rasyonel olmaktan uzak, duygusal ve bilişsel eğilimlerle şekillenmektedir. Bu bağlamda, korku ve açgözlülük, yatırımcıların finansal piyasalardaki hareketlerini yönlendiren temel psikolojik faktörler olarak kabul edilir. (Lo, 2017). Peki, bu duygular neden bu kadar baskın? Korku ve açgözlülüğün yatırım kararları üzerindeki etkileri nelerdir ve yatırımcılar bu tuzaklardan nasıl kaçınabilir? Bu yazıda, korku ve açgözlülüğün psikolojik ve nörolojik temellerini, finansal piyasalardaki etkilerini ve yatırımcıların bilinçli kararlar alabilmesi için izleyebileceği stratejileri detaylandıracağız.

Kayıp korkusu (loss aversion) kavramına göre, bireyler potansiyel kayıpları kazançlara kıyasla daha güçlü bir şekilde algılar ve bu asimetrik değerlendirme, yatırım kararlarını önemli ölçüde etkiler (Kahneman & Tversky, 1979). Bu durum, özellikle piyasalarda belirsizlik veya düşüş eğilimi görüldüğünde panik satışlarının yaygınlaşmasına neden olmaktadır. Ayrıca, yatırımcılar geçmişte yaşadıkları finansal kayıpları hafızalarında daha baskın şekilde tutma eğilimindedir (recency effect), bu da onların gelecekte riskten kaçınma davranışlarını artırarak daha muhafazakâr yatırım stratejileri benimsemelerine yol açmaktadır (Barberis, 2013).

Açgözlülük ise yatırımcıların finansal karar alma süreçlerinde aşırı risk almalarına neden olabilen güçlü bir duygusal etkendir. Özellikle büyük getiriler elde etme umudu, bireyleri rasyonel karar alma mekanizmalarından uzaklaştırarak riskli yatırımlara yönlendirebilir (Shefrin, 2002). Bu durum, sosyal medyanın yaydığı ‘hızlı zengin olma’ hikâyeleri ile daha da pekişmektedir. Sosyal bilişsel teoriye göre, bireyler çevresel faktörlerden ve toplumsal normlardan etkilenerek yatırım kararlarını şekillendirir (Bandura, 1986). Açgözlülüğün etkisi altında kalan yatırımcılar, rasyonel analiz yerine duygusal dürtüleriyle hareket ederek genellikle aşırı yüksek fiyatlarla alım yapma eğiliminde olurlar. Bu tür irrasyonel davranışlar, piyasalarda balon oluşumuna ve ani çöküşlere neden olabilir (Shiller, 2015).

Nörobilim araştırmaları, korku ve açgözlülüğün yatırım kararları üzerindeki etkisini biyolojik düzeyde de incelemiştir. Amigdala, bireyin korku tepkilerini düzenleyen beyin bölgesi olarak yatırımcıların risk algısını şekillendirirken, dopamin sistemi açgözlülükle ilişkilendirilerek yatırımcıların risk alma eğilimini artırmaktadır (Schultz, 2015). Lo (2004), yatırımcıların stres altındayken korkuya dayalı kararlar alma olasılıklarının daha yüksek olduğunu ve bu durumun piyasa çöküşlerine katkıda bulunabileceğini öne sürmüştür.

Bu iki duygu, piyasa döngülerinin temelini oluşturur. CNN’in meşhur “Fear & Greed Index” (Korku ve Açgözlülük Endeksi), yatırımcı psikolojisinin piyasalardaki rolünü anlamak için önemli bir göstergedir.

Davranışsal finans literatürü, yatırımcıların korku ve açgözlülük nedeniyle rasyonel beklenti teorilerinin öngördüğünden farklı hareket edebileceğini ortaya koymuştur. Özellikle prospect teorisi (Kahneman & Tversky, 1979), bireylerin kayıplara karşı aşırı duyarlı olduğunu ve kazançları kayıplardan daha düşük bir ağırlıkla değerlendirdiğini göstermektedir. Bu bağlamda, yatırımcılar piyasa düşüşlerinde panik satışları gerçekleştirirken, yükseliş trendlerinde aşırı özgüvenli bir şekilde riskli yatırımlara yönelme eğilimi göstermektedir. Örneğin, Shiller (2000) piyasalardaki aşırı değerlemelerin ve balonların büyük ölçüde yatırımcı psikolojisinin bir sonucu olduğunu ileri sürerek, özellikle dot-com balonu gibi tarihsel olayları bu çerçevede incelemiştir.

Finansal piyasalarda korkunun en belirgin etkilerinden biri,........

© Para Analiz