Türkiye’nin siyasal ve gündelik dilinde en çok dolaşan sözcüklerden biri hiç şüphesiz “operasyon” sözcüğüdür. Artık neredeyse “olağan”ın adı: Birileri birilerine “operasyon” çekiyor, bir yerde “operasyon” dönüyor, bazen de herkes birbirinden “operasyon” bekliyor. Kelime, ağırlıklı olarak siyasetin, güvenlik bürokrasisinin ve medya dilinin icadı gibi görünse de çoktan gündelik hayatımıza da sirayet etmiş durumda. Bir arkadaş grubunda dahi, sessizce kurulan bir ittifak yahut ima yoluyla geliştirilen bir taktik için “bana operasyon çektiler” ifadesini işitebiliriz.

Sizinle “operasyon”un etimolojik kökenine, siyasal kullanım biçimlerine, Türkiye’de devlet geleneği içindeki yerine ve başka ülkelerle mukayese edildiğinde nasıl anlam kaymalarına uğradığına bakmak istiyorum. Çünkü aslında bu kelime, yalnızca bir yönetme tekniğini değil, aynı zamanda bir zihniyetin ve toplumsal atmosferin de özeti hâline geliyor.

“Operasyon” kelimesi, Latincedeki operatio kökünden gelir. Operari, yani “işlemek, çalışmak, faaliyette bulunmak” fiilinden türemiştir. Fransızcaya opération, İngilizceye operation olarak geçmiş; tıbbi müdahaleden askerî harekâta, bürokratik işlemden ticari faaliyete dek geniş bir anlam alanı kazanmıştır.

Türkçeye geçişi, ağırlıklı olarak askerî ve tıbbi bağlamlar üzerinden olmuştur. 20. yüzyılın ortalarına kadar “operasyon” denince akla ya “cerrahi operasyon” ya da “askerî operasyon” gelirdi. Kelimenin siyasallaşması, özellikle 1970’lerden itibaren güvenlikçi dilin topluma hâkim olmaya başlamasıyla ilişkilidir. 1980 darbesi sonrasında ise “operasyon”, yalnızca ordunun ya da polisin yürüttüğü harekâtı değil, devletin topluma müdahalesinin genel adını aldı.

1990’lar boyunca medya dili, bu kelimenin anlamını daha da genişletti. Susurluk sonrasında derin devlet tartışmaları, faili meçhuller, hizipler arası hesaplaşmalar hep “operasyon” kavramıyla tarif edildi. 2000’lerde ise özellikle AK Parti iktidarı döneminde, hem yargı süreçlerinin (Ergenekon, Balyoz davaları vb.) hem de parti içi çekişmelerin adı “operasyon” oldu. Bugün gelinen noktada, herhangi bir siyasal hamleyi ya da güç mücadelesini “operasyon” olarak adlandırmak neredeyse refleks hâline gelmiştir.

Siyasetin “operasyonel” mantığı

Siyasilerin dilinde “operasyon”, çoğunlukla iki bağlamda karşımıza çıkar:

• Mağduriyet anlatısı: Bir siyasetçi, kendisine yönelen eleştiriyi, açılan davayı ya da gündeme getirilen bir iddiayı “operasyon” olarak tanımlayarak,........
  

  © Milli Gazete