CUMARTESİ YAZILARI

Her şey yerli yerinde güzel. Kavramlar yerli yerinde anlamlı. Popülizm diye bir kavram var siyaset biliminde, esasen halkçılık demek. Daha doğrusu çoğunlukçuluk. 19. yüzyılda oligarşik yapılar karşısında demokratik temsilin -yani halk egemenliğinin- yaygınlaştırılması davasının ifadesi olarak doğup 20. yüzyılda halkı “Bu ülkenin asıl sahipleri” ve “Ülkenin kaymağını yiyen mutlu azınlık” diye ikiye bölen yaklaşımın ifadesine dönüşmüş olan kavram.

Yetmezmiş gibi biz bu kavramın kapsamını daha da daraltıp yalnızca “halk yardakçılığı” anlamında kullanıyoruz. Bunun sonucu olarak da bazen popülizm derken neden söz ettiğimiz belli olmayabiliyor.

Benzer şekilde ırkçılık, faşizm gibi telaffuz etmeyi nedense çok sevdiğimiz bazı popüler kavramlar da mürekkep yalamışlar tarafından bile asıl anlamları pek bilinmeden kullanılıyor. Oysa sosyal bilim terimleri bakımından yetersiz değil dilimiz artık.

Niyazi Berkes’in bir makalesini okurken aklıma geldi bu konu. Berkes bugünlerde pek hatırlanmayan, dahası kıymeti fazlaca bilinmeyen bir düşünce ve bilim insanımızdır. Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura’nın düşüncelerini mukayeseli şekilde ele aldığı bir makalesinde Akçura’yı “ırkçı bir düşünür” olarak tanımlıyor Berkes. Ama ırkçı sıfatını pejoratif anlamda kullanmıyor, düşünürümüzün milli aidiyet kavramını soy birliği üzerinden açıklamaya yönelik yaklaşımını anlatmak için kullanıyor. Milleti soy birliği yerine kültür birliğiyle açıklayan Gökalp’ın görüşüne halkçı ulusçuluk derken, Akçura’nın anlayışına ırkçı ulusçuluk diyor. (“Felsefe ve Toplumbilim Yazıları”, 1985)

Ancak bu kullanımın kafa karıştırıcı olduğu da ortada. Çünkü, mesela, aynı yazıda Gökalp’ın ırkçılıkla “suçlanmasının” yanlışlığından söz ederken ırkçı tanımlamasının “suçlama” olduğunu kabul etmiş oluyor. Ne var ki burada problem bizzat Akçura’nın ırk kavramını kullanışından kaynaklanıyor. Berkes’e göre, “Akçura… Türk, Slav, Cermen ‘kavim’ ya da ‘ırk’ları arasındaki tarihsel ilişkileri tartıştığı zaman bu iki terimi birbirine karıştırarak kullanır. Halbuki Ziya Gökalp üç terimi (anatomik yapı türü olarak ‘ırk’, dil akrabası olarak ‘kavim’ ve laik halk birimi olarak ‘millet’ terimlerini) şaşılacak bir açıklık ve kesinlikle birbirinden ayırmıştır.”

Ancak şunu da belirtiyor Berkes: “Akçura’nın ‘ırk’ terimini kullandığı yıllarda Osmanlı Türkçesinde bu sözcük daha sonraki anlamını henüz almış değildi.”

Gerçekten........

© Karar