“Dostoyevski Tanrı’ya inanmıyordu.”
Şiirsel sinemanın mucidi Rus yönetmen Andrey Tarkovski, günlüklerinde Dostoyevski’nin Tanrı inancı ve Hristiyan kimliği üzerine şöyle bir yorum yapar: “Dostoyevski Tanrı’ya inanmayı ister fakat beceremez; ilgili organ dumura uğramıştır… Dostoyevski tüm isteğine karşın Tanrı’ya inanmadı. İnanma eyleminden yoksundu fakat inanç hakkında yazdı.” Gorki’nin başını çektiği Sovyet edebiyat komitesi, Dostoyevski’yi “yobaz, gerici bir dindar, zehirli bir deha” olarak tarif etmekle büyük hata etmiştir. O gün bugün, Rus halkının ufkunda Dostoyevski, “gerici, dindar bir yazar” damgasıyla yaşamaktadır. Oysa Tarkovski, bu Rus dehasının ruhunda gerçekleşen, “İvan-Alyoşa, İsa ile Büyük Engizisyoncu” çatışmasını herkesten daha iyi anlamıştır. Dostoyevski’nin ruhunda Hristiyanlık ve İsa sevgisi, bir inançtan ziyade Rus ruhunun mayası olarak yaşamıştır.

Dehanın Kaderi
Entelektüel, rüya gören kişidir. Tarkovski’nin bir rüyası vardı. Dostoyevski’nin filmini çekmek. Belki hayatından bir kesiti, belki de bir romanını. Başrolde de Stalker (İz Sürücü) filminde birlikte çalıştığı Anatoly Solonitsyn’i oynatmayı düşünüyordu. Tarkovski değil ama Aleksandr Zarkhi bu filmi çekti. Yönetmenin 1981’de çektiği “Dostoyevski’nin hayatından 26 Gün” filmde, Dostoyevski’yi de Tarkovski’nin hayal ettiği gibi Anatoly Solonitsyn oynadı. Dostoyevski’nin Anna Snitkina ile tanışmasına neden olan, “Kumarbaz” romanını alelacele yazma sürecini işleyen film, daha sonra da beyazperdeye ilham verecektir. Borç batağındaki Dostoyevski’nin, sanat, edebiyat, yalnızlık, korku, heyecan ve aşk dolu bu yirmi altı günü, günümüz yönetmenlerine de ilham vermeye devam ediyor.
Deha olmanın bir gereği midir bilinmez, Tarkovski de hayatının son yıllarını gurbette geçirdi. Son iki filmi olan “Nostalghia” (1983) İtalya’da ve “Offret-Kurban” (1985) İsveç’te (Ingmar Bergman’ın ekibiyle) çekildi. Belki de bu yüzden filozof yönetmen, Dostoyevski rüyasını gerçekleştiremedi. Belki cesaret edemedi, belki de Rusya’da olamadığı için istemedi. Kim bilir…
Tarkovski bir Dostoyevski filmi çekemedi ama rüyası........

© İnsaniyet