Bir taşınmaza sahip olmak, ona ulaşamıyorsak yeterli değildir. Eğer bir arsa ya da tarla anayola çıkamıyorsa ya da mevcut yol ihtiyacı karşılamıyorsa, o mülkiyetin değeri düşer, kullanımı zorlaşır. İşte bu gibi durumlarda geçit hakkı devreye girer. Komşu parsellerden geçerek anayola ulaşmak için mahkemeden veya rızayla geçit hakkı talep edilebilir.

Geçit hakkı bazen taraflar arasında yapılan bir sözleşmeyle kurulmak istendiğinde, bu hakkın geçerli olabilmesi için tapuya tescil edilmesi gerekir. Diğer yandan, uygulamada en çok karşılaşılan durum, geçit hakkının dava yoluyla talep edilmesidir. Bu yazıda, özellikle zorunlu geçit hakkının hangi şartlarda kurulabileceğini, kimlerin bu hakkı isteyebileceğini, bedelin nasıl belirleneceğini ve geçit hakkının ne zaman sona ereceğini Yargıtay kararlarıyla birlikte sade bir şekilde anlatacağız.

GEÇİT HAKKININ TANIMI VE UYGULAMA KAPSAMI

Geçit Hakkı Belirlenirken Taraf Yararları, Komşuluk Hukuku ve Fedakârlığın Dengesi Gözetilmelidir

Yargıtay 14. HD., E. 2006/11050, K. 2007/13333, T. 14.02.2006

Geçit hakkı, taşınmaz mülkiyetini sınırlayan ve komşuluk hukukuna dayanan bir irtifak türüdür. Bu nedenle güzergâh belirlenirken davacının kişisel tercihlerinden ziyade taşınmazın niteliği, geçişin hangi araçlarla yapılacağı gibi objektif ölçütler esas alınmalı; taraf menfaatleri dengelenerek fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesi gözetilmelidir. Ayrıca yükümlü taşınmaz malikine aşırı külfet yüklenmemesi için geçit bedeli mahkeme kararı verilmeden önce vezneye yatırılmalıdır.

Geçit Hakkı, En Az Zarar Verecek ve Yüzölçümü En Büyük Taşınmazdan Geçirilmelidir

Yargıtay 14. HD., E. 2011/2495, K. 2011/3799, T. 24.03.2011 – E. 16614, K. 591, T. 20.01.2016 – E. 29, K. 3093, T. 10.03.2016

Geçit hakkı tesis edilirken komşuluk hukuku ve fedakârlığın denkleştirilmesi ilkeleri gereği, geçidin mümkünse en uygun komşudan, bu mümkün değilse en az zarar görecek taşınmazdan geçirilmesi gerekir. Yargıtay, ayrıca yüzölçümü büyük taşınmazlara öncelik verilmesini ve yükümlü taşınmazın kullanım bütünlüğünün bozulmamasını vurgulamaktadır. Güzergâh seçiminde alternatif parsellerin de değerlendirilmesi ve tercihin gerekçeli olarak açıklanması zorunludur.

Geçit Hakkı, Taşınmazın Mülkiyetine Bağlı Yenilik Doğuran Bir Haktır ve Şartları Varsa Talep Edilebilir

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2014/14-1524, K. 1041, T. 18.03.2015

Yargıtay, geçit hakkının genel yola çıkışı olmayan taşınmaz malikine tanınan, yenilik doğuran ve doğrudan mülkiyete bağlı bir hak olduğunu belirtmiştir. Bu hak, kanunda öngörülen koşullar gerçekleştiğinde, komşu taşınmazdan geçit talep etme yetkisi verir.

Geçit Tesisi İçin Tüm Alternatif Güzergâhlar Değerlendirilmeli, En Uygun Olan Seçilmelidir

Yargıtay 14. HD., E. 29, K. 3093, T. 10.03.2016

Mahkeme, çevredeki genel yolları gösteren geniş ölçekli pafta getirterek, taşınmazın genel yola kesintisiz ulaşımını sağlayacak tüm geçit alternatiflerini belirlemeli ve bu seçenekler arasında en uygun olanı üzerinden geçit hakkı tesis etmelidir. Bu yapılmadan karar verilmesi hukuka aykırıdır.

Geçit Hakkı Kesintisiz Olmalı, Güzergâh Üzerindeki Tüm Parseller Davaya Dahil Edilmelidir

Yargıtay 14. HD., E. 6524, K. 8100, T. 28.05.2013 – E. 2014/10174, K. 2015/1344, T. 09.02.2015 – E. 2001/4292, K. 2001/4674, T. 14.06.2001

Geçit hakkı tesis edilirken, ihtiyaç içindeki taşınmazın genel yola kesintisiz şekilde ulaşması gerekir. Bu “kesintisizlik ilkesi” uyarınca, geçidin birden fazla taşınmazdan geçmesi gerekiyorsa, bu taşınmazların tamamı davaya dahil edilmeli ve güzergâh boyunca bütünlük sağlanmalıdır. Aksi hâlde geçit hakkının fiilen kullanılması mümkün olmaz ve verilen karar geçersiz hâle gelir.

Geçit Karayoluna Bağlanıyorsa, Güvenlik ve Mevzuata Uygunluk Araştırılmalı, Sorun Varsa Alternatif Yollar Değerlendirilmelidir

Yargıtay 14. HD., E. 2013/12778, K. 2014/237, T. 07.01.2014

Geçit karayoluna çıkıyorsa, bu bağlantının güvenli ve mevzuata uygun olup olmadığı Karayolları Genel Müdürlüğünden sorulmalıdır. Tehlike varsa, davacının makul masraflarla bu sorunu giderip gideremeyeceği araştırılmalıdır. Sorun giderilemiyorsa, başka geçit alternatifleri değerlendirilmelidir. Hiçbir seçenek mümkün değilse dava reddedilmelidir.

Geçit Talebinde, Üzerinden Daha Önce Geçit Kurulmuş Taşınmaz Varsa Bu Güzergâh Öncelikle Değerlendirilmeli ve Uyuşmazlık Bu Yolla Çözümlenmelidir

Yargıtay 14. HD., E. 4780, K. 10271, T. 22.09.2014

Zorunlu geçit istemi değerlendirilirken, genel yola ulaşan seçenekler arasında daha önce geçit hakkı tesis edilmiş bir taşınmaz mevcutsa, bu güzergâh diğer koşullarla çelişmediği sürece öncelikle dikkate alınmalı ve uyuşmazlık mümkünse bu yolla çözümlenmelidir.

Geçit Güzergâhı Belirlenirken Yolun Devamında da 2,5–3 Metre Genişlik Sağlanmalı

Yargıtay 14. HD., E. 16278, K. 1788, T. 12.02.2016 – E. 6038, K. 7803, T. 21.05.2013

Yargıtay, geçit hakkı tesisinde sadece başlangıç değil, geçidin devam eden kısmında da yeterli genişliğin sağlanması gerektiğini vurgulamıştır. Mahkeme, güzergâhı belirlerken en az 2,5–3 metre genişlik sağlanmasını gözetmeli ve bu ölçüye uygun bir karar vermelidir.

İfrazla Oluşan Parsellerin Yol İhtiyacı Başkalarının Taşınmazına Yüklenemez; Paydaşlar Taksim Sırasında Geçişi Sağlamak Zorundadır

Yargıtay 14. HD., E. 2001/2233, K. 2001/2804, T. 19.04.2001

Yargıtay’a göre, bir taşınmaz paydaşlar arasında taksim edilerek ifraz ediliyorsa, her bir yeni parselin yola bağlantısı planlanmalı ve geçiş hakkı o anda düzenlenmelidir. Bu sorumluluk paydaşlara aittir. Eğer bu yapılmadan yola çıkışı olmayan parseller oluşturulmuşsa, sonradan komşu üçüncü kişilerin taşınmazlarından geçit talep edilemez.

Geçit Hakkı Davalarında Değerlendirme Kişilere Değil Taşınmazlara Göre Yapılır; Eşin Parselinden Faydalanılıyor Olması Davanın Reddine Gerekçe Olamaz

Yargıtay 14. HD., E. 3285, K. 5219, T. 04.04.2013

Yargıtay, geçit hakkı davalarının tarafların kişisel ilişkilerine göre değil, taşınmazların konumuna göre değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Davacının eşine ait olan komşu parseli kullanıyor olması veya bu parselin ana yola çıkışı bulunması, geçit hakkı talebinin reddi için yeterli neden oluşturmaz. Geçit hakkı, kişisel ilişkiler değil taşınmazların hukuki ve fiilî durumu esas alınarak tesis edilmelidir.

Kültür ve Tabiat Varlığı Niteliğindeki Taşınmazlardan Geçit Talep Edilmeden Önce Koruma Kurulu’ndan Görüş Alınmalıdır

Yargıtay 14. HD., E. 67, K. 4005, T. 25.03.2014

Eğer geçit hakkı talep edilen taşınmaz tapuda kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilmişse, bu niteliğin geçit kurulmasına engel teşkil edip etmediği öncelikle Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu'na sorulmalıdır.

Su Geçit Hakkı Ancak Başka Yerden Su Getirmek İmkânsız ya da Aşırı Masraflıysa ve Taşınmaza Zarar Vermeyecek Şekilde Kurulabilir

Yargıtay 14. HD., E. 1999/946, K. 1999/1602, T. 04.03.1999 – E. 2002/3152, K. 2002/3661, T. 10.05.2002

Yargıtay’a göre, su geçit hakkı verilebilmesi için başka bir güzergâhtan su getirme imkânı olmamalı ya da bu yol ekonomik açıdan çok büyük bir yük getirmelidir. Ayrıca bu geçit, davalı taşınmazını bölmeyecek şekilde planlanmalı ve kullanılacak mecra (boru) genişliği ihtiyaca orantılı olmalıdır. Alternatifler araştırılmadan ve orantısız genişlikte mecra irtifakı kurulması hukuka aykırıdır.

Mutlak ve Nispi Geçit Hakkı Ayrımı: Yolun Varlığı Yeterli Değildir, İhtiyacı Karşılayıp Karşılamadığı Araştırılmalıdır
Yargıtay 14. HD., E. 15779, K. 3896, T. 31.03.2016 | E. 9984, K. 10854, T. 25.09.2008 | E. 3016, K. 7139, T. 29.05.2014 | E. 2793, K. 4008, T. 25.03.2014

Geçit hakkı talebinde yalnızca yolun varlığı değil, bu yolun kullanım amacına uygunluğu da dikkate alınmalıdır. Tamamen yolsuz kalan taşınmazlar için mutlak geçit ihtiyacı, mevcut yolu ihtiyacına karşılık gelmeyen taşınmazlar için ise nispi geçit ihtiyacı söz konusudur.
Kot farkı, patika genişliği, yolun fiilen kullanılamaz oluşu gibi unsurlar........

© Hukuki Haber