Sağlık hizmetleri, çok disiplinli bir ekip çalışması gerektiren ve görev tanımlarının net bir biçimde belirlenmesini zorunlu kılan hayati bir alandır. Her meslek grubunun yetki ve sorumlulukları mevzuatla açıkça düzenlenmiş olsa da, uygulamada bu sınırların ihlal edildiği ve hemşire ile ebelerin görev tanımı dışında işlere yönlendirildiği sıkça görülmektedir. Özellikle personel yetersizliği, iş yükünün artması ve dijital sistemlerin kullanımında yaşanan görev karmaşası, sağlık çalışanlarını hukuki, etik ve mesleki açıdan ciddi risklerle karşı karşıya bırakmaktadır.

Hemşire ve ebelerin, yasal yetki alanlarının dışında bırakıldıkları işlemleri yerine getirmeye zorlanmaları, bireysel iş yükünün artmasından öteye geçerek sağlık hizmetlerinin kalitesi ve güvenilirliği üzerinde doğrudan etkiler doğurmaktadır. Konsültasyon istemlerinin sisteme girilmesi, laboratuvar tetkiklerinin kaydedilmesi, aydınlatılmış onam sürecinin hemşirelere devredilmesi veya ebelerin hemşirelik görevlerini üstlenmeleri gibi uygulamalar, sahadaki somut çelişkilerin örnekleri arasında yer almaktadır. Bu tür görev ihlalleri, yalnızca mesleki kimliği zedelemekle kalmamakta; aynı zamanda hasta güvenliği açısından da önemli riskler doğurmaktadır.

Bu makalede, hemşire ve ebelerin görev tanımları dışında çalıştırılmalarının mevzuattaki karşılığı ile uygulamadaki yansımaları incelenecektir. Ayrıca, söz konusu uygulamaların doğurduğu etik ve hukuki sorunlar tartışılacak; konu, Kamu Denetçiliği Kurumu tarafından verilmiş bir karar üzerinden somutlaştırılacaktır.

1.GÖREV TANIMI DIŞINDA ÇALIŞTIRILAN HEMŞİRELER

1.2.Hemşirelik Yönetmeliği 6. Madde: Hemşirelerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları

Hemşirelik Yönetmeliği’nin hemşirelerin görev, yetki ve sorumluluklarını düzenleyen 6 ncı maddesinde, hemşirelerin; her ortamda bireyin, ailenin ve toplumun hemşirelik girişimleri ile karşılanabilecek sağlıkla ilgili ihtiyaçlarını belirleyip hemşirelik tanılama süreci kapsamında belirlenen ihtiyaçlar çerçevesinde hemşirelik bakımını kanıta dayalı olarak planlayıp uygulayıp değerlendirip denetleyeceği, verilen hemşirelik bakımının kalitesini ve sonuçlarını değerlendirip hizmet sunumunda bu sonuçlardan yararlanarak gerekli iyileştirmeleri yapıp sonuçları ilgili birime ileteceği, tıbbî tanı ve tedavi planının uygulanmasında; hekim tarafından, acil durumlar dışında yazılı olarak verilen tedavileri uygulayacağı, hastada beklenmeyen veya ani gelişen durumlar ile acil uygulanması gereken tanı ve tedavi planlarında müdavi hekimin şifahi tıbbi istemini kabul edeceği, bu süreçte hasta ve çalışan güvenliği açısından gerekli tedbirleri alacağı, hastaya lüzumu halinde uygulanmak üzere hekim tarafından reçete edilen tıbbî talepleri bilimsel esaslara göre belirlenen sağlık bakım, tanı ve tedavi protokolleri doğrultusunda yerine getireceği, tıbbi tanı ve tedavi işlemlerinin hizmetten faydalanana zarar vereceğini öngördüğü durumlarda, müdavi hekim ile durumu görüşüp hekim işlemin uygulanmasında ısrar ederse durumu kayıt altına alarak hekimin yazılı talebi üzerine söz konusu işlemi uygulayacağı, tıbbî tanı ve tedavi girişimlerinin hasta üzerindeki etkilerini izleyip istenmeyen durumların oluşması halinde gerekli kayıtları tutarak hekime bildirip gerekli önlemleri alacağı, görevi teslim alacak hemşire gelmeden ve gerekli bilgiyi hasta başında sözlü ve yazılı olarak teslim etmeden ve doğal afet, toplu kazalar gibi olağanüstü durumlarda ise hemşireye olan ihtiyaç ortadan kalkmadan kurumdan ayrılamayacağı, hemşirelikle ilgili eğitim, danışmanlık, araştırma faaliyetlerini yürüteceği, mesleği ile ilgili bilimsel etkinliklere katılacağı, toplumun, öğrenci hemşirelerin, sağlık çalışanlarının ve adaylarının eğitimine destek verip katkıda bulunacağı, sağlık hizmetlerinin verildiği tüm alanlarda etkin bir şekilde görev alıp oluşturulan sağlık politikalarının yürütülmesinde, mevzuat çerçevesinde karar mekanizmalarına katılacağı, hizmet sunumunda, hizmetten faydalananların bireysel farklılıklarını kabul ederek, insan onurunu, mahremiyetini ve kültürel değerlerini azami ölçüde göz önünde bulunduracağı, tüm uygulamalarını kayıt altına alacağı düzenlemelerine yer verilmiştir.

1.2.1.Hemşirelik Yönetmeliği Ek-3: İşlem Yetki ve Sorumluluk Dağılımı

Hemşirelik Yönetmeliği’nin Ek-3 bölümünde, hemşirelik uygulamalarının yürütülmesi sırasında hangi işlemlerin hemşire kararı ile, hangilerinin hekim kararı ile veya hekim ile birlikte yapılacağı açıkça düzenlenmiştir. Bu tablo, sağlık hizmetlerinde yetki sınırlarını belirlemek, hasta güvenliğini sağlamak ve mesleki sorumlulukların netleşmesini temin etmek amacıyla hazırlanmıştır. Ek-3 tablosu, hemşirelerin mesleki yetki sınırlarını belirlemek ve hekim-hemşire sorumluluk paylaşımını netleştirmek açısından kritik bir rehberdir. Hemşire meslektaşlarımın sahada karşılaştığı görev tanımına ilişkin uyuşmazlıklarda bu tabloya bakmaları ve hekimlere sınır çizmeleri büyük önem taşımaktadır.

1.3.Hemşirelerin Görev Tanımı Dışında Yönlendirildikleri İşlemler: Mevzuat ve Uygulama Çelişkileri

Sağlık hizmetlerinde görev tanımlarının net bir biçimde belirlenmiş olmasına rağmen, uygulamada bu tanımların ihlal edildiği pek çok örnekle karşılaşılmaktadır. Özellikle hemşirelerin, kendi görev alanları dışında kalan iş ve işlemlere yönlendirilmeleri, hem mesleki kimliğin zedelenmesine hem de hasta güvenliğinin riske atılmasına yol açmaktadır.

1.3.1. Hekime Ait İşlemler

Uygulamada hemşirelerin, doktorların görev tanımları içerisinde yer alan bazı işlemleri yapmaya zorlandıkları görülmektedir. Konsültasyon istemlerinin yapılması, laboratuvar tetkiklerinin (kan, MR, röntgen, tomografi vb.) girilmesi ve hekimin order’larının sisteme kaydedilmesi bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Oysa bu işlemler mevzuat gereği hekimlerin sorumluluğu altındadır. Hemşireler tarafından yerine getirilmesi halinde sorumluluk zinciri bozulmakta, olası bir tıbbi hata durumunda ise hukuki açıdan belirsizlikler ortaya çıkmaktadır.

1.3.2. Aydınlatılmış Onam Süreci

Cerrahi girişimler öncesinde hastaya yapılacak işlemlerin açıklanması ve aydınlatılmış onamın alınması, tıp etiği ve hukuk açısından doğrudan hekimin yükümlülüğüdür. Ancak uygulamada bu sorumluluğun hemşirelere devredildiği; hem bilgilendirmenin hem de imzanın hemşireler tarafından alındığı gözlenmektedir. Bu durum, yalnızca hukuka aykırı olmakla kalmamakta, aynı zamanda geçersiz onam formları nedeniyle ciddi tazminat ve ceza sorumluluklarına........

© Hukuki Haber