ITER Baş Bilim İnsanı Alain Becoulet; “Yaşam kalitesi enerjiye bağlı. Ancak enerji aynı zamanda karşılaştığımız en büyük zorluklardan biri. Diğer tüm kaynaklardan daha temiz, daha verimli ve daha güvenilir bir enerjiye ihtiyacımız var. Bunu gerçeğe dönüştürmek için, Dünya’da bir Güneş yaratıyoruz. ITER’de plazma sıcaklığı Güneş’in çekirdeğinden 10 kat daha sıcak, yani 150 milyon derece olacak” diyerek Uluslararası Termonükleer Deneysel Reaktör anlamına gelen ITER projesinin devrim niteliğindeki önemli tanımlıyor

Foucault’nun sarkacı, Doppler’in trompetleri, Volta’nın pili ve daha niceleri. Yüzyıllar boyunca, ortak bilince yerleşen birçok deney gerçekleştirildi. Fransa’nın güneyinde inşa edilmekte olan proje ise, ölçek ve yaratacağı etki açısından, tüm bu örnekleri geride bırakacak nitelikte. Projenin adı; ITER, yani Uluslararası Termonükleer Deneysel Reaktör. ITER’in ilk adımları 2006 yılında atıldı ve çalışmalar 2010’da, Güneş’i besleyen enerji kaynağı olan nükleer füzyonun gücünü kullanmak üzere hayata geçirildi. Eğer bu proje başarıya ulaşırsa, gezegenimiz için yeni bir enerji çağının başlangıcı olabilecek. Ancak bu hiç de kolay değil. Bu deneyin başarılı olması için, Güneş’in çekirdeğinden çok daha sıcak bir ortam oluşturulması gerekiyor. Bu ortamda plazma üretilecek ve hidrojen izotopları olan döteryum ile trityum kaynaşarak helyuma dönüşecek. Bu süreç sırasında, umulduğu üzere sürece giren enerjiden katbekat fazlası açığa çıkacak.

Tahmin edebileceğiniz gibi, bu tür bir deneyi gerçekleştirmek, onu tasarlamaktan çok daha fazla çaba gerektiriyor. Dünyada bir yıldız yaratmak, eşi benzeri görülmemiş düzeyde beceri, hassasiyet ve tabi ki büyük bir işbirliği gerektiriyor. ITER; Çin, Avrupa Birliği, Hindistan, Japonya, Güney Kore, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri’ni bir araya getiren benzersiz bir uluslararası iş birliği. Bu yedi üye (33 ülke), dünya GSYİH’sinin yüzde 80’ini ve gezegen nüfusunun yarısını temsil ediyor. ITER üyeleri, ITER tesisinin tasarımı, inşası ve işletilmesi sorumluluğunu ortaklaşa üstleniyor. 1985 yılında uluslararası ortak bir füzyon deneyi fikri ilk kez ortaya atıldığından bu yana, binlerce mühendis ve bilim insanı ITER’in tasarımına katkıda bulunuyor. 2005 yılında oybirliğiyle alınan kararla, ITER’in Avrupa Birliği tarafından önerilen Fransa’nın güneyindeki, Aix-en-Provence’ın yaklaşık 40 kilometre kuzeyinde yer alan sahada inşa edilmesine karar verilmiş. ITER’e üye olan yedi ülkenin katkısı büyük ölçüde ayni olarak, yani tesis için gerekli bileşenlerin ve sistemlerin üretilmesi yoluyla sağlanıyor.

2024 itibarıyla ITER projesine yapılan toplam yatırım, başlangıçtaki tahminlerin çok üzerine çıkarak 25 milyar Euro’yu aşmış durumda. Proje ilk planlandığında yaklaşık 5 milyar Euro’luk bir bütçe öngörülüyordu; ancak zaman içinde karşılaşılan teknik zorluklar, üretim süreçlerindeki aksaklıklar ve COVID- 19 pandemisi gibi küresel gelişmeler bu rakamın ciddi ölçüde artmasına neden oldu. Avrupa Birliği, projede lider finansör konumunda bulunuyor ve inşaat maliyetlerinin yüzde 45’ini üstleniyor. Ev sahibi ülke olan Fransa ise bu AB katkısının yüzde 20’sini sağlıyor. Diğer ITER üyeleri— Çin, Hindistan, Japonya, Güney Kore, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri—her biri yaklaşık yüzde 9 oranında katkıda bulunuyor. Projenin ilerleyen işletme aşamalarında ise AB’nin katkı oranı yüzde 34 seviyesine düşecek şekilde yeniden düzenlenecek.

ITER merkezinde bir araya geldiğimiz ITER Baş Bilim İnsanı Alain Becoulet, bu vizyonun büyüklüğünü şöyle özetliyor: “Yaşam kalitesi enerjiye bağlı. Ancak enerji aynı zamanda karşılaştığımız en büyük zorluklardan biri. Diğer tüm........

© Ekonomim