Har.1: Coğrafî Değişim ve Tarihî Coğrafya: Eğirdir ve Beyşehir Göllerinin eski hâlleri, tarihî ırmaklar, dağlar, yollar ve kentler.

Bu makalenin amacı eski adı Helikore ve Ankore olan İznik’in neresi olduğunu tartışmaktır. Tarihçi, İznik adı geçen her olayı Bursa-İznik’e mal etmiştir. Zira altta açıklayacağım gibi Helikore, İznik Müzesinde “Helikore’den Nikaia’ya İznik Tarihçesi” başlığı altında, Bursa-İznik olarak gösterilmiştir. Böylece tarihçinin ikinci bir İznik’ten habersiz olduğu anlaşılmaktadır.

Açar Kelimeler: Helikore, Ankore, Nikaia, İznik, Bursa, Küçük İznik, Nikopolis, Uluğbey, Isparta, Strabon, Ramsay

Bursa-İznik Müzesindeki bir yazıda özetle: “Büyük İskender’in ölümünden sonra generallerinden Philippos oğlu Antigonos Monophtalmos [Tekgöz Antigonos] tarafından ele geçirilen Askania [İznik] Gölü kıyısındaki Helikore şehrine generalin isminden hareketle Antigoneia ismi verilir. Antigonos, MÖ 301 yılında İpsos savaşında ölünce, kent, Lysimakhos’un eline geçer ve karısının adına izafeten Nikaia adı verilir. Nikaia, günümüz İznik’ine de ismini vermiştir. Bununla birlikte Nikaia’lılar kendi soylarının Herakles ve Dionysos’tan geldiğini iddia ederler. Kente ismini veren Nikaia’nın, Dionysos tarafından sarhoş edildikten sonra tecavüze uğrayan Irmak Tanrısı Sangarios [Sakarya] ile Kybele’nin kızı olan su perisinin [Nymphe] ismi olduğuna inanırlardı” denilmektedir (Anonim, 2025, bk.R.1).

İznik/Helikore: “Bu şehir ismini İznik olarak muhafaza etmiştir. Kilise teşkilatında Nikomedeia'ya tâbi olmayıp müstakil bir metropolitlikti [2]. Asıl ismi Helikore yahut Ankore idi [3. Piskoposluk listesi ve Stephanus]. [2]: İkinci Bythinia yalnız kilise teşkilatınca vilâyet addedilmiştir. Sivil teşkilatça değil (Ramsay, 1960: 195; Umar, 1993:312).

Ramsay’in dediği II. Bythinia, Kemer Boğazı civarında olmalıdır. Eski adı Gordou olan ve Senirkent-Genceli köyüne yerleşen Juliopolis’in [Basileon] bir aralık Ankyra’ya tâbi olduğu mukayyettir. Ancak son listelerde müstakil piskoposluk olarak gösterilmiştir (Ramsay, 1960: 268). Biz, bu Ankyra için Suğla Gölü yanı bir Ankara demiş; ama buranın 185 km uzaklığını düşünerek; üçüncü Ankara, Yalvaç olabilir demiştim ki, şimdi Ankore olabilir diyorum.

Diadokh Antigonos, II. Philippos devrindeki bir harpte tek gözünü kaybederek Monophtalmos lâkabını almıştır. Antigonos, bilâhare B. İskender’in de generalliği yapmıştır. Granikos savaşından sonra Phrygia satrabı olmuştur. İskender sonrasında Anadolu’da kendi Helenistik krallığını kurmuş ve parçalanmış olan imparatorluğu yeniden birleştirmek istemiştir. Yunan kültürünün, Büyük İskender ile geniş coğrafyalara ulaşmasıyla birlikte Akdeniz ve Ön Asya’daki diğer kültürler ile kaynaşması sonucunda yeni bir kültür olarak Helenizm ortaya çıkmıştır.

İznik Müzesi’nde "Helikore'den Nikaia'ya İznik Tarihçesi" ile ilgili “İskender’in ölümünden sonra Philippos oğlu Antigonos Monophtalmos tarafından ele geçirilen Askania [İznik] Gölü kıyısındaki Helikore şehrine Antigoneia ismi verilir. Antigonos, MÖ 301 İpsos harbinde ölünce kent, Lysimachos’un eline geçer ve kente Nikaia adı verilir. İznik’in Antigoneia adından önceki adının “Helikore” olduğuna dair kaynak nedir” diye ChatGPT’ye sordum. 10.6.2025.

Cevap: İznik’in [antik adıyla Nikaia] tarihî gelişimiyle ilgili olarak, İznik Müzesi’nin sunduğu bilgiler genel olarak doğru olmakla birlikte, kent adlarının evrimi konusunda bazı detaylar [şöyle] netleştirilebilir:

İznik’in ilk yerleşimlerinden biri olan Helikore, MÖ 7. yüzyılda Trak kavimlerinin yaşadığı bir şehir olarak bilinir. Ancak bu döneme ait yazılı kaynaklar sınırlıdır ve nadirdir [bizevdeyokuz.com, ChatGTP].

Büyük İskender’in generallerinden Antigonos Monophthalmos’un MÖ 316 yılında bölgeyi ele geçirmesinin ardından, kent Antigoneia olarak yeniden adlandırılmıştır. Bu isim, Antigonos’un adından türetilmiştir. Antigonos’un MÖ 301’deki İpsos harbinde ölmesinin ardından, Lysimakhos’un bölgeyi ele geçirdiği ve karısı Nikaia’nın adına ithafen kente Nikaia dediği kabul edilir. Bu isim, zafer........

© Dikgazete.com