Selçuklu’nun Başarısı Kılıçtan Kuruma evrilmesidir.

“Horasan’da sahtekâr, Anadolu’da tövbekâr”

Ali Yıldız’ın, “Türkler Emevî ve Abbasîlerin yapamadığını yaptı; bedestenler kurup esnaf ve sanatkârı korudukları, pazar ve panayırlarla üretimi örgütledikleri, kervansaraylarla uluslararası ticareti ve karakollarla güvenliği sağladıkları için Anadolu’da başarılı oldular” tezi, kronolojiyi ters okumaktır. Bu kurumların önemli bir bölümü fetihlerle birlikte değil, fetihten çok sonra, özellikle 13. Yüzyıldan sonra yerleşik düzenin birer sonucu olarak ortaya çıktı. Ali Yıldız’ın, “Türkler bedestenlerle esnafı korudu, panayır ve kervansaraylarla ticareti hızlandırdı, karakollarla güvenliği sağladı; bu yüzden başarılı oldu” yargısı, sebep–sonuç zincirini tersine çeviriyor.Bu bakış, aslında bazı Türk tarihçilerinin bakışıdır.Bana göre doğru değildir. Önce fetih ve iskân, ardından kurumsallaşma gelir. Selçuklu Anadolu’sunda belirleyici olan ilk safha bilek ve yürekle kazanılan askerî–siyasi hâkimiyettir; kurumlar ;bu hâkimiyetin sonucu olarak güçlenmiştir.Bu hükmün tersini düşünmek dünya savaş tarihini tersinden okumaktır.

Bütün fetihlerde ilk evre kılıç ve yürektir. XI–XII. yüzyıllar: Kılıç, uç teşkilâtı, vergi/imar kapasitesinin tesisi, nüfus aktarımı (iskan). Devletin “düzen kurma” gücü bu yüzyıllarda filizlenir. — XIII. yüzyıl (özellikle 1220’ler–1270’ler): Han–kervansaray zincirlerinin hızla çoğaldığı, pazar–panayır düzeninin süreklilik kazandığı kurumsal evredir. Yani istikrardan sonra ağ gelir; ağ istikrarın sebebi değil meyvesidir. 13.asırdan sonra İran çoğrafyasında oluşan mezhebe dayalı Şah İsmail’in devlet olma orgaizsasyonu Anadolu’ya Oğuz göçünü engellemiştir.İran da Büyük selçuklu Oğuz boylarının kalıntıları şiileşerek Şah ismail bünyesinde Safavi Türk Devletini oluşturmuştur. Bu oluşum Çaldıran şavaşıyla son bulmuş, Yavuz Tebriz de mekan kurmuş, Şah İsmail İsfahanda soluğu alıp bir daha Osmanlı karşısına çıkmaya cesaret edememiş, Yavuz da onun yaşamasına fırsat vermiştir.

Somut tarih işaretleri 1071’den sonra iki yüz yıl bilek ve kılıçın Anadoluda üzerinde hakim unsur olduğunu, Selçuklu hanlarının kronolojisi bunu açıkça gösteriyor. Aksaray Sultan Hanı (1229), Kayseri yakınındaki Ağzıkara Han (1231–1239), Alayhan, Zazadin, İncirhan vb. örneklerin çoğu XIII. yüzyıl ürünüdür. Bu tarihler, Malazgirt (1071) sonrası yaklaşık iki yüzyıllık bir güvenlik, idarî birikimin üstüne kurulu mimarî ve ticari altyapıyı işaret eder. Önce hâkimiyet ve yol güvenliği sağlanmış, sonra han–kervansaray ağı çoğalmıştır. Oguz boyu Andoluda devletleşmiştir. 1243 yılındaki Kösedağ savaşından sonra Selçuklu 93 yıl Moğol soylu İlhanlı Devletine vergi vererek vasal olmuştur.Mevlana marifetiyle Farslaşmıştır.

Bedesten meselesi. Bedesten, değerli malların korunduğu ve alınıp satıldığı şehir çekirdeğidir;........

© Antalya Son Haber