Türkiye ekonomisi 2015 ile 2025 arasında ciddi sarsıntılar geçirmiştir. Döviz kurları rekorlar kırarken, enflasyon yükselip, maaşların alım gücü erimiştir. Halkın gündelik hayatını derinden etkileyen bu sorunları ve olası çözümleri incelersek;

Dolar ve Euro Kurlarının Son 10 Yılda 2015’ten 2025’e Artışı

2015 yılında 1 Amerikan Doları yaklaşık 2,7 TL düzeyindeydi. Aradan geçen on yılda Türk Lirası hızla değer kaybetti. 2023’te dolar kuru 20 TL’yi aştı; 2025 ortasında 1 dolar 39 TL seviyesine kadar yükseldi. Benzer şekilde 1 Euro 2015’te 3 TL iken 2025’te 40-45 TL bandına yükseldi. Bu verilere göre Türk Lirası son on yılda Dolar ve Euro karşısında �’dan fazla değer yitirdi. Başka bir ifadeyle, 2015’te 100 dolar bozduran biri 270 TL alırken, 2025’te aynı 100 dolar 3.900 TL etmektedir.

Kurdaki artışın nedenleri: Bu süreçte jeopolitik belirsizlikler, küresel gelişmeler ve özellikle Türkiye’nin uyguladığı para politikaları etkili oldu. 2018’deki Papaz Brunson Krizi gibi olaylar, Corona ve 2021 sonrasında Merkez Bankası’nın politika faizini düşürmesi TL’de sert değer kayıplarına yol açtı. Hükümetin “faiz sebep, enflasyon sonuç” şeklindeki alışılmışın dışındaki ekonomik yaklaşımı, düşük faiz ısrarı ile birleşince yabancı yatırımcı güveni zedelendi. Sonuçta döviz talebi arttı ve TL’ye olan güven azalınca kur hızla yükseldi. 2015’te net asgari ücret ayda 949 TL idi. Aradan geçen yıllarda çalışanların aldığı maaş TL bazında ciddi şekilde yükseldi: 2025’te ise 22.104 TL olarak belirlendi. Yani nominal olarak 10 yılda 23 kat artış görünmektedir. Ancak bu artış yanıltıcı olmamalı, çünkü aynı dönemde enflasyon ve kur patladığı için asgari ücretin alım gücü beklendiği oranda yükselmemiştir.

Temel Gıda, Konut ve Araç Fiyatlarının 10 Yıldaki Değişimi

Son on yılda vatandaşın günlük hayatta en çok hissettiği sorun hayat pahalılığı oldu. Temel ihtiyaç ürünlerinin fiyatları adeta uçuşa geçti.

Gıda Fiyatları: 2015’te pazardan 100 TL’ye yapılan alışveriş, 2025’te ancak aynı ürünlerin çok küçük bir kısmını karşılayabilmektedir. Ortalama gıda fiyatları 10 yılda yaklaşık 12 kat arttı. Verilere göre 2013-2023 arasında dünya gıda fiyatları maksimum %5-10 artarken, Türkiye’de gıda fiyat endeksi �0’e dayandı. Örneğin 2015’te 1 TL’ye satılan ekmek bugün 10 TL civarındadır. Bir litre süt 2015’te 2,5 TL iken 2025’te 30 TL’ye yaklaştı. Marketine göre 50 TL bandına yaklaşıyor. Et ve bakliyat fiyatları da benzer şekilde katlandı. Sonuçta sağlıklı beslenmek geniş kitleler için zorlaştı; gıda enflasyonu özellikle dar gelirlileri vurdu. 2023’te P’lerde açıklanan resmi gıda enflasyonunun düşük gelirli aileler tarafından hissedilen gerçek enflasyonunun 0’ü aştığı, 0 e yaklaştığı tespit edildi.

Konut Fiyatları: Ev sahibi olmak çoğu kişi için hayal haline geldi. Türkiye genelinde konut fiyatları son 10 yılda yaklaşık 20 kat yükseldi, bu oran enflasyona 2 kat fark attı. Merkez Bankası Konut Fiyat Endeksi verilerine göre 2014’ten 2024’e enflasyon yaklaşık 00 artarken, konut fiyatlarındaki toplam artış 00’i buldu. Örneğin 2015’te büyük şehirlerde 200 bin TL’ye alınabilen mütevazı bir daire, 2025’te 4-5 milyon TL’ye satmaktadır. Kira fiyatları da benzer şekilde yükselerek geniş kesimleri zorlamaktadır. Bu artışın nedenleri arasında döviz kurunun yükselmesi, inşaat maliyetlerinin artması ve konuta olan talebin arzın üzerinde olması sayılabilir.

Araç Fiyatları: Döviz kurundaki artış ve yüksek vergiler nedeniyle otomobil fiyatları adeta uçtu. 2015 yılında en ucuz sıfır otomobiller 35-40 bin TL seviyesindeydi. Örneğin 2015’te bir Renault Clio modelini 37 bin TL’ye almak mümkündü. Oysa 2025’te piyasadaki en ucuz sıfır otomobil olan Fiat Egea modelinin fiyatı 1 milyon 200 bin TL civarında başlamaktadır. Yani yeni bir araba almak 10 yıl öncesine göre 30 kat daha fazla para gerekmektedir. İkinci el araç piyasasında da durum aynıdır. Artan ÖTV oranları ve kur etkisiyle ikinci el araçlar bile 2023 ve 2024’te sıfır fiyatının üzerine çıkacak kadar değerlenmiştir. Bu dünyada çok ender görülen bir şeydir. Sonuç olarak, bırakın yeni aracı, asgari ücretle geçinen bir ailenin mütevazı bir ikinci el araba edinmesi dahi neredeyse imkânsız hale geldi.

Türkiye’deki Yüksek Enflasyonun Nedenleri ve Sonuçları

Enflasyon, yani genel fiyat seviyelerinin artışı, 2017’den itibaren yeniden Türkiye ekonomisinin en yakıcı sorunlarından biri oldu. 2021 ve özellikle 2022’de enflasyon kontrolden çıkarak resmi rakamla �’e kadar yükseldi. (bu gerçekte çok daha yüksek olmasına rağmen, 1990’lardan sonraki en yüksek oran). Peki Türkiye neden böyle yüksek enflasyon yaşadı, sonuçları ne oldu?

Nedenleri: Yüksek enflasyonun birinci nedeni, Türk lirasının hızlı değer kaybıdır. İthal girdiye dayalı bir ekonomide kur artışı doğrudan fiyatları yukarı çekti. TL’nin değer kaybetmesinde ise uygulanan para politikası başroldeydi: 2021’de başlayan politik faiz indirimleri, enflasyon yükselirken faizlerin inatla düşürülmesi TL’den........

© Adil Medya