Traktör Sazi, İran liginde oynayan bir futbol kulübüdür. Ancak kulübün oynadığı maçları incelediğimizde Traktör Sazi’nin yalnızca bir futbol kulübü olmadığını, İran’daki Türk kimliğinin bir dışavurumu olduğunu görmekteyiz. Kulübün ilk kurulduğu zamanlarda oyuncularından teknik ekibine bütün mensupları Güney Azerbaycan Türklerinden oluşmaktaydı. Ancak Traktör Sazi’nin gündeme gelmesini sağlayan faktör, oyuncuları değil kulübün taraftarlarıdır. Güney Azerbaycan Türklerinden oluşan taraftar grubunun maç esnasında attığı sloganlar ve oluşturduğu atmosfer, millî mesajlar içermektedir. Güney Azerbaycan Türklerinin bağımsızlık isteğini tribünlerde haykırabilmeleri İran hükûmetinin baskıcı politikalarına karşı bir tepkidir. Bu yazımızda Traktör Sazi’nin etkilerinden ve Güney Azerbaycan Türkleri için öneminden bahsedeceğiz. Ama öncesinde İran’daki Türk varlığına kısaca göz atmak yazının bütünlüğü açısından faydalı olacaktır.

İran’daki Türk Varlığı

Güneyde Basra Körfezi ve Umman Körfezi, kuzeyde ise Hazar Denizi ile çevrili İran coğrafyasında ciddi bir Türk nüfusu bulunmaktadır. İran’da yaşayan Türkler için Azerbaycan Türkü, İran Türkü gibi çeşitli tabirler kullanılmaktadır. Güney Azerbaycan, İran’ın kuzeybatısında Türk nüfusunun yoğun olduğu bir bölge olarak tanımlanmaktadır. Ancak İran’daki Türk kimliği bununla sınırlı değildir. Resmî kaynaklara göre İran’da Türk nüfusu -% arasında değişmektedir. Gayrıresmî oranlara bakıldığında ise �’e yakın Türk nüfusundan bahsedilmektedir. Özellikle Güney Azerbaycan olarak tanımlanan İran’ın kuzeybatısında yoğunlukta yaşayan Türkler bulunmuş oldukları bölgelerde Türk varlığını sürdürmektedir. “Bu kapsamda, 2012 yılında İran Genel Kültür Konseyi tarafından Ülkenin Genel Kültür Endeksleri Araştırma ve İnceleme Projesi adı altında yapılan nüfus ve kültür araştırmasına göre, Batı Azerbaycan ilinin nüfusunun % 76,2’si Türk, % 21,07 Kürt ve % 0.8 İranlı, % 1.08 Ermeni, Süryani ve diğer etnik kökenlerdendir.”

İran’da Türklerin ciddi bir nüfus oranı olduğu kadar nüfuz etkisi de oldukça fazladır. İran tarihte pek çok kez Türk hâkimiyetine tâbi olmuş bir ülkedir. Türkler, İran’ı Abbasiler devrinden itibaren Selçuklular, Harezmşahlar, Akkoyunlular, Safeviler, Afşar ve Kaçar Hanedanlıkları vasıtasıyla 1925 yılına kadar, neredeyse bin yıla yakın yönetmiştir. 1925 yılına gelindiğinde ise İngilizlerin desteğiyle iktidara gelmiş olan Fars kökenli Pehlevi Hanedanlığı, İran yönetimini ele geçirmiştir. İran’da yaşayan Azerbaycan Türkleri; Güney Azerbaycan Hareketi, Müslüman Halk Hareketi, Babek Kalesi Hareketi gibi hareketlerle İran’da Türk kimliğini korumaya yönelik girişimlerde bulunmuşlardır. 1828 yılında Türkmençay Antlaşması’nın imzalanmasıyla da İran’ın Aras Nehri’nin kuzeyindeki topraklar Rusya’ya bırakılmıştır. Böylelikle Azerbaycan toprakları, kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmıştır. Kuzey’de kalan bölge bugün Azerbaycan Cumhuriyeti olarak bildiğimiz ülke, güneyde kalan kısım ise İran sınırlarına tâbi Güney Azerbaycan bölgesidir. Tüm bu tarihî sürece baktığımızda Türklerin evvelden beri İran topraklarında varlık gösterdiği, hatta birçok dönemde hükümranlık sürdüğü de göz önünde bulundurulduğunda İran’ın bir Türk yurdu olduğunu söylemek gerekir.

Mevcut İran hükûmeti bölgedeki Türk varlığını sindirememekte ve İran’da yaşayan Güney Azerbaycan Türklerine ırkçı yaklaşımlar sergilemektedir. Pek çok Güney Azerbaycanlı, İran merkezî hükümetinin ırkçı politikalarına maruz kaldığı için millî kimliğini sürdürmekte güçlük çekmektedir. Türkçe konuşulmasına dahi tahammül edemeyen İran rejimi Türklüğünü dile getiren pek çok Güney Azerbaycan Türkünü haksız yere tutuklayarak hapishanelerde kötü muameleye maruz bırakmıştır. Türklerin yoğunlukta yaşadığı bölgelerdeki eğitim kurumlarının inşa ve imarını geciktirerek Güney Azerbaycan Türkü çocukları eğitim hakkından mahrum bırakmıştır. Çocuklarına Türkçe isim koymak isteyen ailelerin bu talepleri ilgili nüfus müdürlüklerince reddedilmiş ve Türkçe isim yerine Farsça isim koymaları önerilerek Türklerin millî kimliğine de müdahale edilmiştir. Tüm bu yaşananlar göstermektedir ki Güney Azerbaycan Türklerinin, yaşama, eğitim ve adil yargılanma gibi temel hak ve hürriyetleri İran hükûmeti tarafından hukuka aykırı bir şekilde ihlal edilmektedir. Güney Azerbaycan Türkleri bu haksızlıklara karşı mücadele etmek, millî kimliklerini korumak ve seslerini duyurmak için geçmişten günümüze kadar birçok yol denemiş özellikle siyasî ve kültürel yapılanmalar içerisine girmiştir. Bu konuda basına da yansıyan ve ses getiren unsurlardan biri de İran liginde bir futbol kulübü olan Traktör Sazi olmuştur.

Traktör Sazi

Traktör Sazi 1970 yılında Türklerin yoğunlukta yaşadığı Tebriz şehrinde kurulmuş, İran liginde oynayan bir futbol kulübüdür. İsmini de Tebriz şehrindeki bir traktör farikasından almıştır.

2000’li yıllara gelindiğinde kulüp el değiştirmiş ve Sepahe Aşura tarafından satın alınmıştır. 2018 yılında da kulübün adı Traktör Azerbaycan olarak güncellenmiştir. Daha sonraları isminin sadece Traktör olmasına karar verilmiş ve Traktör ismiyle maçlara devam etmiştir. Traktör, Güney Azerbaycan Türkleri için oldukça önemli bir konumdadır. Güney Azerbaycan Türklerinin yoğun ilgisiyle İran’da en çok taraftara sahip olan kulüplerden biri olmayı başarmıştır. Kulübün etkisi İran sınırlarını aşmış başta Azerbaycan olmak üzere Türk Dünyası’nda da doğal taraftarlar edinmiştir. Öyle ki Türkiye’de de kulübün formasına sahip olanların sayısının artış gösterdiği ve Traktör’ün maçlarının dikkatle takip edildiği gözlenmiştir. Traktör kuruluş yıllarında alt liglerde oynarken yıllar içerisinde bir üst lige çıkmayı başarmıştır. Şu anda Persian Gulf Pro Ligi’nde oynamaktadır. 2013-2014 ve 2019-2020 sezonlarında İran’da “Hazfi Kupası”........

© Yeni Ufuk Dergisi