Devletlerin târihinde kıyamlar ve isyânlar mühim bir yeri işgâl eder. Aslında bu, merkez-kenar nazariyesiyle pekâlâ izah edilebilir. Devletler nizâmî, merkezî müesseselerdir. Onların dünyâsında her şey kenara âittir. Osmanlı Devleti’nde taşra kavramı jeokültürel ve jeopolitik bir mânâ taşır. Hem coğrafî olarak hem de siyâsal kültürel olarak devlet dışılığı anlatır.

Devlet-taşra

veyâ

merkez-kenar diyalektiğinde

başat mesele, ilkinin diğerinde oluşan

artığa el koymasından

ibârettir. Devlet bunu

vergi

mârifetiyle yapar. Taşra seçkinleri veyâ teb’a, vergilerin can yakmasına dayalı olarak merkeze karşı, nizam bozucu olarak nitelenen kıyamları, isyânları tezgâhlar. Bu eylemler bizâtihî gayrinizâmîdir. Hem suç kapsamında böyle târif görür, hem de kullandıkları metotlar itibârıyla.

Devletlerin besledikleri orduları vardır. Orduların işlevleri,

artık sâhasını genişletmek veyâ mevcut sâhayı elde tutmak için

diğer ordularla savaşmaktır. Bu savaşların, savaşan tarafları içine alan müşterek mâhiyeti, kâide ve usulleri vardır. Bunlardan ilki, orduların apaçık olarak karşı karşıya gelmeleridir. Benzer şekillerde yapılanan ve sevk edilen olan iki ordu muharebe meydanında karşılaşırlar ve kozlarını paylaşırlar. Kazanan istediğini elde eder. Diğer taraf ise kaybeder. Bu savaşların bir mantığı, öngörülebilir tarafları vardır.

Nizâmî olan devlet ordularının diğer bir işlevi ise, içeride yaşanan isyânları bastırmaktır. İşte burada işler tersyüz olabilmektedir. İsyan dalgası ordulaştıysa mesele yoktur. Ama isyankârlar çok defâ nizâmî ordular çapında bir güce ve teşkilâtlanmaya çok defâ sâhip değillerdir. Bu sebeple ordular karşısında ezilmeleri mukadderdir. Bu güç oranı farklılığını kapatabilmek için usullerini değiştirirler. Doğrudan orduların karşısına çıkmak yerine, çok iyi bildikleri

tabiî çevre

içinde gizlenirler.

Pusu kurarlar, arkadan saldırırlar

. Çok can sıkıcı durumlardır bunlar. Orduların karşısında,

kendilerine muadil ve kendisi gibi açık yapılanmış

bir düşman yoktur karşılarında. Haşmetli orduların, güç mukayesesi itibârıyla kendilerinden katbekat zayıf isyânkârlar........

© Yeni Şafak