Kemal Tahir de sansürlenmiş

Mustafa Armağan

Saliha Sultan’ın 1 Mayıs 2025 tarihli Karar gazetesinde edebiyat tarihçisi Doç. Dr. Nuri Sağlam ile yaptığı söyleşi ses getirmekle kalmadı, genellikle Sultan 2. Abdülhamid devrine yakıştırılan sansürün halen bizimle yaşamaya devam ettiğini de ifşa etmiş oldu.

Edebî eserlere uygulanan sansürün yabancısı sayılmayız. Bir misal vermem gerekirse 107 yıl önceye gidebiliriz:

“Türkçülüğün babası” Ziya Gökalp’in 1918 yılında Yeni Hayat adlı bir şiir kitabı yayımlanır. Lakin matbaadan çıkar çıkmaz içerisindeki “Meşihat” adlı şiir yüzünden Enver Paşa’nın emriyle kitabın bütün nüshaları toplatılır. Kitap sakıncalı şiir kesilip çıkarıldıktan sonra yeniden piyasaya verilir. Bu gerçeği ancak 1975 yılı Sosyoloji Konferansları’nda bir yabancı araştırmacı tarafından yayımlanınca öğrenebilecekti kamuoyumuz. Böylece Ziya Gökalp’in bir şiiri “Abdülhamid sansürü”nü kaldırmakla övünen İttihat ve Terakki devrinde sansürlenmiş oluyordu.

Aynı Ziya Gökalp’in 1923 yılında intişar eden Altın Işık adlı şiir kitabının içerisinde şehzade, sultan gibi eski devrin kahramanları zikredildiği için hem de Bakanlar Kurulu eliyle yasaklandığını arşiv belgesiyle biliyoruz.

Reşat Nuri Güntekin’in ilk baskısı 1922 yılında yapılan eseri Çalıkuşu’nun 1935 yılında yazarı veya yayıncısı tarafından epeyce gözden geçirilerek yeniden yayınlandığını rahmetli dostum N. Ahmet Özalp Kaşgar dergisindeki yazısında gündeme getirmişti. Mesela Özalp’a göre aşağıdaki ifade kitabın 1922 tarihli baskısında mevcutken 1935’ten sonraki baskılarında sırra kadem basmıştır:

“Matmazel Orani ağır ağır başını salladı: ‘Çok tuhaf… Bu çarşafta garip hassalar var. Kadını yalnız daha güzel göstermekle kalmıyor… Ona dediğiniz gibi mahzun bir ciddiyet veriyor.” (s. 5)

1930’ların ortasında valilikler eliyle çarşafla mücadele edilirken çarşafın bir kadını daha güzel gösterdiğini dile getiren cümle sakıncalı bulunmuş ve romandan tıraşlanmıştır.

Ayrıca Çalıkuşu’nun 1922 neşrinde “dinini seversen benden de selam yaz” cümlesi 1935 neşrinde “beni seversen benden de selam yaz”a çevrilmiştir (s. 139). Sevilen roman bizzat yazarı eliyle veya izniyle din-sizleştirilmiştir anlayacağınız.

Sinemada ise yabancı filmlerin dublajına bile sansür uygulanmış, telefonu açarken........

© Yeni Akit