Lozan Sulh Akdi, yahut Lozan Muahedesi denen andlaşma, çok dar vaktimizde, zor günümüzde haçlı, işgalci emperyalist devletlerin, 1923’te sözde tarafsız İsviçre’nin Lozan şehrinde toplanarak müzakere masasında açık-kapalı, gizli-saklı, alenî-îmâ tehdit ve diş gösterme yöntemleriyle Türkiye tarafına dayattıkları buyurganlık, kabalık ve diplomatik zorbalık eseri bir metnin adıdır. Türkiye Devleti, 1683’te yaşadığımız İkinci Viyana Muhasarasında ciddi mânâda sarsıldı. İstanbul, bunun üzerine 1808 Sened-i ittifak’ından başlayarak idârî ve hukukî arayışlara girdi. 1839 Gülhane Hattı Hümayunu’yla 1299 devletin kuruluş tarihi arasındaki 5 buçuk asır, arkada kalıyor, yeni bir dönem görünüyordu. Tanzimat, yâni siyâsî ve içtimâî hayatı tanzim etme, düzenleme çalışmaları, bir asır sonraki Cumhuriyet’in habercisi sayılabilir. Ahaliye Gülhâne’de okunan Tanzimat Hattı Hümayunu’nu 1856 tarihli ıslahat fermanı takviye etti. Bunları, adlî ve idârî temyiz yolunu açan üst mahkeme hükmündeki Meclis-i Vâlâ destekledi. Bunlardan sonra da 1876’da Kanun-ı Esâsi yani anayasa kabul ve ilân edildi. Meşrutî rejime, monarşiye geçilmişti. Şimdi çift kanatlı Meclis dönemi vardı. Parlamenter sistem, seçimle gelen vekillerden meydana gelen Meclis-i Meb’usan ve Padişahın seçtiği âyân yani Senato’dan oluşuyordu. Bu dönemde Mithat Paşa, Cumhuriyet sistemine geçmekten, Ali Suavi, Latin harflerini kabul etmekten söz ediyordu. 1908’de ikinci defa meşrutiyet dönemi başladı. Bu defa çok partili hayat da gelmişti. Bunları, 33 yıldır savaşa girmeyerek maarif sağlık ve bayındırlık başta olmak üzere kalkınma ve insan yetiştirmeye öncelik veren Abdülhamid İktidarının 31 Mart 1909 darbesiyle sona ermesinden sonra 1911 Trablusgarp, 1912-13 Balkan, 1914 Cihan ve 1918-1922 İstiklal Harpleri tâkip etti. İttihat ve Terakki gençleri, romantik ve tecrübesizlerdi. Bu örgütün Selânik kolu, Almanlara kanma hamakatine düştü. Devleti, Harb-ı Umumî denen I. Dünya Harbine soktular. Hâlbuki; Abdülhamid Han yerinde kalmış olsaydı, sonu bir felâket olan........

© Türkiye