Peygamberlik, insanlık tarihinin en etkileyici, aynı zamanda en tartışmalı fenomenlerinden biridir. Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam başta olmak üzere birçok dinde peygamber, Tanrı ile insanlık arasında aracılık yapan “seçilmiş kişi” olarak kabul edilir. Ancak felsefi düşünce geleneğinde peygamberlik, yalnızca teolojik bir mesele değil, bilgi felsefesi, din psikolojisi ve toplum felsefesi açısından da tartışma konusudur (Küng, 1991; Armstrong, 1993).

Tarihsel eleştiri, kutsal metinlerin geç yazılıp derlenmiş olmasını, peygamberlerin kişisel deneyimlerinin ne kadar nesnel veya öznellikten arınmış olabileceğini sorgulama zeminine taşımıştır. Bu nedenle peygamberlik olgusuna dair eleştirel bir yaklaşım, hem tarih bilimi hem de insan zihninin işleyişi üzerine düşünmenin kaçınılmaz bir gereğidir.

Tarihsel Arka Plan: Yazı, Hafıza ve Metinleşme Sorunu

Kutsal metinlerin oluşum tarihleri, peygamberlik anlatılarının doğruluğuna dair en temel kuşkuları doğurmuştur.
• Tevrat, geleneksel anlatıya göre Musa’ya “vahyedilmiş”tir; ancak tarihsel eleştiri, bu metinlerin Babil sürgünü sonrası dönemde (yaklaşık MÖ 6. yüzyıl) kaleme alındığını göstermektedir (Friedman, 1987).
• İncil’ler, İsa’nın ölümünden sonra, farklı toplulukların teolojik ihtiyaçlarına göre yazılmıştır. En erken metin olan Markos İncili’nin dahi İsa’dan yaklaşık kırk yıl sonra yazıldığı bilinmektedir (Ehrman, 2018).
• Kur’an, İslam geleneğinde “ezber yoluyla” korunmuş, metinleşme süreci ise Halife Osman döneminde (MS 7. yüzyıl ortası) tamamlanmıştır (Donner, 2010).

Yazının insanlık tarafından binlerce yıl önce icat edildiği düşünülürse, “ilahi mesaj”ların neden çok daha erken ve doğrudan yazılı hale getirilmediği sorusu, tarihsel eleştirinin temel tartışma noktalarından biridir. Bu durum, ilahi vahyin aktarımında insan belleği, dil ve kültürel yorumun belirleyici bir rol oynadığını gösterir (Assmann, 2008).

Psikolojik Perspektif: Peygamberlik Deneyimi Bir Bilinç Halleri Meselesi mi?

Modern psikoloji, peygamberlik deneyimini bazen “trans”, “vizyon” veya “mistik deneyim” olarak........

© Turkish Forum