1900’lü yılların başında İstanbul’daki hemen hemen tüm Kürt oluşumlarında Bedirhan ailesi mensuplarının katkıları bulunmaktadır özellikle II. Meşrutiyet döneminde Kürt cemiyetleri kurulmaya başlamıştır.

Kürdistan Azm-i Kavi Cemiyeti:

Kürtler tarafından kurulan ilk cemiyettir. 1900 de Kürdizâde Ahmed Râmiz Bey tarafından İstanbul’da kurulmuştur. Cemiyetin kurucuları şunlardır: Kürdîzâde Ahmed Ramiz Bey, Diyarbekirli Fikri Efendi, Mustafa Hacı Ömer, Molla Ahmed Xasî, Liceli Molla Said, Molla Yusuf Hoşînî ve Gonigli Halife Selim. Cemiyetin kurucuları olan bu yedi isimden dördü Kûrmanc, üçü de Zaza’dır. Bu kişilerin ortak özelliği medrese eğitimi almış âlim olmalarıdır. Cemiyetin başkanı Diyarbekirli Fikri Efendi, en faal yöneticisi ise Kürdîzâde Ahmed Ramiz Bey’dir. Cemiyetin aktif üyelerinden biri de Bediüzzeman Said-i Nursî’dir. Bediüzzeman Said-i Nursî el- Kûrdî’ de hayatı boyunca, Kürt cemiyetlerinde aktif olarak yer almış, siyasal, kültürel ve yardım faaliyetleri yürütmüştür. Said-i Nursî’nin doğrudan üye olduğunu bildiğimiz dört Kürt cemiyeti şunlardır. Kürdistan Azm-i Kavî Cemiyeti, Kürt Teâvun ve Terakki Cemiyeti, Kürt Neşr-i Maarifî Cemiyeti ve Kürdistan Teâli Cemiyeti’dir.

Cemiyet, İttihad ve Terakki Cemiyeti’ni kendine yakın görmüş ve İstanbul Hükûmeti’ne karşı muhalif olmuştur. Cemiyet üyeleri aynı zaman da kitap ta yazmıştır. Mesela; Kürdîzâde Ahmed Ramiz, Kürtçe kitapların yayınlanmasına öncülük eden bir kişidir ve 1909 yılında İstanbul’da Halîl Hayalî’nin Kûrmanc Kürtçesi’ndeki alfabesini yayımlamış tır. 1910 yılında kurulan ve Kürt çocuklarının gittiği Meşrûtiyet Mektebi’nin müdürlüğünü yapmıştır. Kürdistan Azm-i Kavî Cemiyeti’nin kurucularından biri olan Molla Ahmed Xasî Lice doğumlu olup “Mewlîdê Nebî’ (= Peygamber’in Mevlîdi) adlı ölümsüz Kürtçe eseri kaleme alan âlimdir. 1899 yılında, yani cemiyet kurulmadan bir yıl önce Diyarbekir’de yayımlanan bu Kürtçe Mevlîd matbaada yayımlanmış ilk Kürtçe kitaptır. Peygamber Efendimiz (sav)’in doğumunu şiir diliyle anlatan ve Zaza Kürtçesi ile kaleme alınan bu eser, Diyarbekir’deki Litografya Basımevi tarafından 400 âdet basılmıştır. Cemiyeti’nin diğer kurucularından biri olan Gonigli Hâlife Selim ise, 1914 tarihinde Seyyîd Ali ile birlikte Bitlis Ayaklanması’na katılan isimlerden biridir.

Kürt Teâvun ve Terakki Cemiyeti

Kürt Teâvun ve Terakki Cemiyeti, (Kürt Dayanışma ve İlerleme Cemiyeti) Sürgünden dönen Kürt âlim ve aydınları tarafından 19 Eylül 1908 tarihinde İstanbul’un Gedikpaşa mahallesinde kurulmuştur. Cemiyet, Kanunu Esasi’ye ve Osmanlıcılık idealine bağlı bir hayır cemiyetidir. Cemiyetin kurucuları: Şeyh Ubeydullâhzâde Seyyîd Abdulkadîr, Emin Ali Bedirhan Paşa, Ferik Şerif Paşa, Damat Müşir Ahmed Zülkîf Paşa, Babanzâde Zihnî Paşa, Dr. Mehmed Şükrü Sekban, Naim Baban ve Mutkili Halîl Hayalî’dir. Cemiyetin başkanlığına Şeyh Ubeydullâh Nehrî’nin oğlu olan ve abasıyla birlikte Şeyh Ubeydullâh Kıyâmı’na katılan Seyyîd Abdulkadîr ömür boyu başkan seçilmiştir. Seyyîd Abdulkadîr’in bir ilginç özeliği de, Seyyîd Tâhâ ile birlikte I. Dünya Savaşı yıllarında Mısır’ın başkenti Kahire’de kurulan İstihlas-ı Kurdistan Cemiyeti’nin de kurucularındandır.

Cemiyetin programı şöyledir. “Okullar açmak, Kürtler’i idarî ve yargı görevlerine atamak, Kürtçe dilini “resmî dil” olarak kabul ettirmek, Kürdistan’ın muhtelif şehirlerinde üniversiteler açmak, anadilde siyasî gazete ve dergiler çıkarmak, mecliste Kürt temsilcilerinin de sürekli olarak bulunmasını sağlamak ve Kürdistan’da ekonomiyi canlandırmaktır. Cemiyete, sadece İstanbul’da oturan ve Türkçe okuyup yazabilen Kürtler üye olabiliyordu.

Cemiyetin Diyarbekir Şube Başkanlığını Diyarbekir Müftüsü Suphi Efendi yapmıştır. Cemiyet daha sonra Hınıs, Muş, Bitlis, Van, Hakkari, Musul ve Süleymaniye gibi Kürt şehirlerinde de şube açmıştır. Cemiyet, kurulduktan iki ay kadar sonra, 9 Kasım 1908’de “Kürt Teâvun ve Terakki Gazetesi” adıyla bir gazete çıkarmıştır. İstanbul’da basılan bu gazete, Kürdistan şehirlerine de ulaşmıştır. Gazete haftalık olarak yayınlanıyor ve 8 sayfa çıkıyordu. Gazetede Kürt dilinin önemini, konuşulmasını, yazılmasını dile getiren pek çok makale kaleme alınmıştır. Ayrıca Ahmed-i Xanî (1651 – 1707)’nin “Mem û Zîn” adlı eseri Türkçe’ye çevrilmiştir

Gazetenin yazar kadrosu şu isimlerden oluşuyordu: Süleymaniyeli Tevfîk (gazetenin imtiyaz sahibi), Diyarbekirli Ahmed Cemil (gazetenin başyazarı), Bediuzzeman Said-i Nursî el- Kûrdî, Malatyalı Bedri, Babanzâde İsmail Hakkı, Ahmed Şewqî, Hüseyin Paşazâde Süleyman, Seyyîd Abdulkadîr (cemiyetin başkanı), Süleyman Nazif, Hayrîzâde İbrahim Efendi, Süleymaniyeli Seyfullâh, Halîl Hayalî ve Mûhâmmed Tahir Cezerî. Gazete 3 dilde yayın yapıyordu: Kûrmancî Kürtçesi, Soranî Kürtçesi ve Türkçe. Ahmed Şewqî, Süleymaniyeli Tevfik ve........

© Turkish Forum