Türkiye’nin Almanya Büyükelçisi Franz von Papen’in Pan-Turan Hareketiyle İlgili 1941 Tarihli Bir Raporu

Mehmet Akif Erdoğru

Sovyetler, Almanya’yı işgal ettikten sonra, Berlin’deki Nazi Almanya’sı arşivinin bir kısmını ele geçirerek Moskova’da İngilizce olarak yayınlamışlardır. Deşifre edilen Alman diplomatik yazışmalarının birinde (SSCB Dışişleri Bakanlığı, Arşiv Bölümü, Almanya Dışişleri Bürosu, Belgeler, Türkiye'de Alman Politikası (1941 - 1943), Yabancı Diller yayınevi, Moskova 1948, s.34-36. No. 10) Türkiye’nin Almanya Büyükelçisi Franz von Papen’in (1879-1969) İstanbul’dan Berlin’e gönderdiği raporlar arasında, Pan-Turan Hareketiyle ilgili önemli bir değerlendirme de bulunmaktadır. Papen imzalı bu raporda (rapora inanmak gerekirse), Türkiye’de, Şükrü Yenibahçe, Nuri Paşa (Killigil), Zeki Velidi (Togan), Ahmet Caferoğlu, Memduh Şevket (Esendal), Hüseyin Hüsnü Erkilet, M. Emin Resulzade ve onun öğrencisi Mirza Bala, Turancı olarak tanımlanmaktadır. Adı geçen raporda belirtildiğine göre, Türkiye, 1941 yılında, Bakü petrol bölgesini ilhak edecek, Doğu Anadolu ile Hazar denizi arasındaki toprakları Türkiye’ye dâhil edecek, Türkiye Doğu’da (Türkistan’da) bir devlet kurduracak ve İran Azerbaycan’ındaki Türkleri siyaseten destekleyecekti. Böylece Sovyetlere bir tepki verilmiş olacaktı. Almanlar, kendi menfaatleri için, Almanların denetiminde, Sovyetleri kontrol etmek için, Kafkaslarda bir devlet kurdurulacaktı. Önemle belirtmek gerekir ki, bu raporda Nazi Almanya’sının, Resulzade’ye güvenmediği açıkça vurgulanıyor. Nitekim Resulzade’nin Führer’e yazdığı mektupta belirttiği, Sovyet Azerbaycan’ının Almanlar tarafından işgal edilmesi talebinin neden akim kaldığını, yani Papen’in Resulzade hakkında olumsuz rapor vermesinden kaynakladığı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte Almanların Sovyetlerle mücadelesinde Ukraynalılara da güvenilemeyeceğinden dolayı Türklerden oluşan bu Turancı ekiple zorunlu olarak çalışmak gerektiği bu raporda ifade ediliyor. Zamanın Türk Hükümetinin ve Turancıların faaliyetleriyle ilgili olarak, Papen’in ileri sürdüğü varsayımların hiçbirinin gerçekleşmediğini belirtmek gerekir. Ancak Türk Hükümetinin bu yıllarda Sovyet coğrafyasındaki Türklere yönelik olarak geliştirilen siyasi propagandanın farkında olduğu ve bunu Alman menfaatleri açısından yeterli bulmadığı anlaşılmaktadır.

Papen’den Almanya Dışişleri Bürosu'na, gizli

Konu: Pan-Turan Hareketi

Alman Büyükelçiliği, no. A 3018/41, Tarabya, 5 Ağustos 1941

Dışişleri Bakanlığına, Berlin

Bilgili ve gizli bir ajan şunları aktarıyor (adı yazılmamıştır): Almanya'nın Rusya'daki başarıları göz önüne alındığında, Türk hükümet çevreleri, özellikle Azerbaycan Türkleri olmak üzere, Türkiye-Rusya sınırının diğer tarafında kalan kendi ırkdaşlarının kaderini giderek daha fazla önemsiyor. Bu çevrelerde 1918 Olaylarına (Azerbaycan Cumhuriyetinin kuruluşunu kastediyor) geri dönme ve bu bölgeyi, özellikle de kıymetli Bakü petrol bölgesini ilhak etme eğilimi var gibi görünüyor. Bu amaçla, kısmen II. Abdülhamid döneminde benzeri hizmetlerde bulunmuş kişilerden oluşan........

© tarihistan.org